Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini ishlab chiqarish

6.2. Mineralogik va kimiyoviy tarkibi,strukturasi, teksturasi, yotish sharoitlari. 
Qurilish maqsadlarida ishlatilayotgan cho‘kindi tog‘ jinslari ko‘pincha quyidagi 
ximiyaviy tarkibga ega bo‘ladi: Amorf va kristall ko‘rinishdagi qumtuproq (suvli va suvsiz), 
alyumosilikatlar (asosan suvlilari), karbonatlar (suvsizlari), Sulfatlar (suvli va suvsiz). Ana shu 
birikmalardan qurilishda ishlatiladigan cho‘kindi tog‘ jinslarining asosiy Minerallari hosil 
bo‘ladi: kvarts, opal, kaolinit, kal‘tsit, magnezit, dolomit, gips, angidrit. 

Kvarts (kristalli qumtuproq) - nurashga chidamligi sababli ximiyaviy o‘zgarishsiz qolib, 
ko‘plab cho‘kindi tog‘ jinslarini tarkibiga kiradi (qumlar, qumtoshlar, giltuproqlar). Amorf
holatida opal - minerali ko‘rinishida uchraydi. 

Opal (SiO
2

nH
2
O) - kvartsga nisbatan bo‘shroq, zichligi- 1900-2500 kg/m
3
va 
mustahkamligi kamroqdir. Opal - juda mayda zarrali va ichki tuzilishi ko‘p mayda 
g‘ovakchalardan tashkil topgani sababli kalg‘tsiy gidrooksid va oksidlar bilan shiddatli
reaktsiyaga kirishadi. Amorfli qumtuproqning bu xossasi aralash mineral bog‘lovchi moddalar 
ishlab chiqarishda keng ishlatiladi. 

Kaolinit (Al
2
O
3

2SiO
2

2H
2
O) - alyuminiyning suvli silikatlari bo‘lib, dala shpatlari va 
slyudalarning parchalanishdan hosil bo‘ladi. Rangi begona aralashmalar bo‘lmasa oq rangda 
bo‘ladi, zichligi - 2600 kg/m
3
, qattiqligi - 1ga teng. Kaolinit va Al
2
O
3 
nSiO
2

mH
2
O turdagi 
suvli alyumosiliqatlar gillarni hosil qiluvchi asosiy Minerallardir. Ular ohaktoshlar, 
qumtoshlar, gipslar va boshqa cho‘kindi jinslar tarkibiga aralashgan bo‘ladi. Ularning tog‘ 
jinslarning tarkibida bo‘lishligi, sovuqbardoshligi va suvbardoshligini kamaytiradi. 

Kalg‘tsit (CaCO
3
) - 3 yo‘nalishli mukammal birikuvga ega. Zichligi 2700 kg/m
3
, 
qattiqligi - 3 ga teng. Kal‘tsit kislotalarda eriydi, suvda oz eriydi - (0,03 
2
/l). Ohaktoshlar 
tarkibida eng ko‘p tarqalgan mineral rangi oq, kulrang, ba‘zan tiniq rangda bo‘ladi.

Magnezit (MgCO
3
) - zichligi 2900-3100 kg/m
3
, qattiqligi 3,5-4,5 ga teng. Kal‘tsitga 
ko‘ra tabiatda kam tarqalgan. 

Dolomit (CaCO
3 
MgCO
3
) - fizikaviy xossalari jihatidan kal‘tsitga yaqin turadi, qattiqligi 
3,5 - 4, zichligi 2900 kg/m
3
ga teng, mustahkamligi yuqori. Rangi aralashmalar borligiga 
qarab, oqdan to‘q kul ranggacha o‘zgaradi. Ohaktoshlar va boshqa cho‘kindi jinslar tarkibida 
uchraydi. 

Gips (CàSO
4
. 2H
2
O) - kristall tuzilishli mineral bo‘lib, kristallari - donador, ustunsimon, 
plastinkasimon, ninasimon va tolali tuzilishga ega bo‘lishi mumkin. Rangi oq bo‘lsada, 
aralashmalar borligiga qarab rangi o‘zgarib boradi. Bir xil yo‘nalishli birikishga ega. Gipsning 
zichligi - 2300 kg/m
3
, qattiqligi - 2 ga teng bo‘lib, suvda osongina eriydi. Gips tog‘ jinsini 
tashkil etadi. 

Angidrit (CàSO
4
) - Gipsning suvsiz ko‘rinishi bo‘lib, shu nomdagi jinsni tashkil etadi. 
Zichligi 2900-3000 kg/m
3
, qattiqligi 3 - 3,5 ga teng.