Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini ishlab chiqarish

. 
Minerallar zich, 
yuqori qattiqlika ega bo‘lib, suvlar, kislotalar, ishqorlar tag‘siriga turg‘un bo‘ladi.
Ekzogen jarayon-
Yerning yuzasida, litosferaning gidrosfera, Atmosfera va biosfera 
bilan o‘zaro aloqasining oqibatlarida ko‘rinadi. Ushbu jarayonda Minerallar
quruqlikda, 
shuningdek suvli Eritmalardan(ko‘llar, dengizlar va b.) cho‘kma holida hosil bo‘ladi. 
Birinchi 
holda 
ularni 
hosil 
bo‘lishi, 
nurash 
jarayoni,yag‘ni 
suvning, 
1.2-расм. Ер ичида температуранинг 
таксимланиш схемаси 

---

35 
2.2-расм. Айрим минераллар кристаллари 
шакли. 1-кварц,
2-гипс, 3-кальцит 
kislorodning,haroratlar o‘zgarishi va boshqa omillarning endogen Minerallar ni 
parchalashi bilan bog‘liqdir. SHunday yo‘llar bilan gilli mineralar (gidroslyuda, kaolinit 
va b) hosil bo‘ladi. Suvli Eritmalardan cho‘kma holida mineral-tuzlar (galit, silg‘vin, 
mirabilit va b) hosil bo‘ladi. Ekzogen jarayonlarda qator Minerallar shuningdek turli 
organizmlarning faoliyatidan vujudga keladi (kalg‘tsit –marjon ko‘rinishida, opal. 
aragonit va b) 
Ekzogen Minerallar xususiyatlari turlichadir. Ko‘plab hollarda ular kam 
kattiqlika ega va suv bilan chxshi birikib unda Eriydi. 
Metamorfik jarayon 
– Birlamchi hosil bo‘lgan Minerallar ning ( endogenli, 
ekzogenli) yuqori harorat, bosim, shuningdek magmatik gazlar va suv tag‘sirida qayta 
hosil o‘lishidir.Minerallar dastlabki holatlarini o‘zgartiradilar, krisstallanish o‘tadilar, 
mustahkamlik va zichlikka Yerishadilar. SHunday yo‘llar bilan ko‘plab Minerallar -
silikatlar (shox aldamchisi, aktinolit va b) hosil bo‘ladi 
Minerallar ni o‘rganish bilan - mineralogiya fani shug‘ullanadi, kristall va 
kristalli birikmalarni - kristallografiya fani o‘rganib, kristallarning simmetriyasi, shakli 
va tuzilishi geometriyasi bilan shug‘ullanadi. Qattiq Minerallar tabiatda kristall 
moddalar ko‘rinishida, nomuntazam, donador, ko‘p yoqli shakllarda, yoxud yaxlit 
ko‘rinishda uchraydi. Kamdan - kam hollarda esa Minerallar amorf holida uchrab, 
shaklsiz massalarni hosil qiladi. Kristall ko‘rinishdagi moddalarning (Minerallar ning) 
asosiy xususiyati, ular tarkibidagi atom va ionlarning qatg‘iy guruhlar bo‘yicha fazoda 
joylashib, kristall to‘rlarni hosil qiladi. Geometrik kristall to‘r, bir - biri bilan zich 
bog‘langan ko‘p yoqlilar (kublar, oktaedrlar, 
parallelopipedlar, romblar) dan iborat bo‘lib, 
ularning uchlari, markazlari yoki tomonlarining 
o‘rta qismida aniq masofada atomlar (ionlar) 
joylashgan bo‘ladi. Kristall to‘rining tuzilishidan 
Minerallar kristallarining geometrik shakli kelib 
chiqadi. 
Masalan: osh tuzi (galit) - kub shaklida, tog‘ 
xrustali - prizma shaklida (2.1-rasm). 
2.1-rasm Ayrim Minerallar ning kristal turlari. 
A - osh tuzi, B - olmos, V - grafit 
Kristallarda yoqlari, qirralari va uchlari bo‘ladi
(2.2-rasm). 
Kristallarda yoqlari, qirralari va uchlari soni 
hamma kristallarda turlicha bo‘ladi. Kristallarda 
simmetriya o‘qlari bo‘lib, uni o‘q bo‘yicha 
aylantirilganda, qirralarini bir - biriga mos 
tushishidir.

---

36 
Masalan; 6 qirrali muntazam prizmani o‘z o‘ki atrofida har 60
0
ga aylantirilsa uning 
qirralari, yoqlari va uchlari dastlabki holatiga mos tushadi. Demak bu kristall simmetrik 
tuzilgandir. 
Simmetriya tekisligi esa kristallarning teng ikkiga bo‘luvchi xayoliy tekislik bilan 
ifodalanib, R - harfi bilan belgilanadi va nihoyat simmetriya markazi bo‘lib, kristall 
ichidagi nuqta bilan belgilanib, - to‘rning cheklangan elementlari (parallel qirralar, 
uchlar) dan baravar uzoqlikda joylashgan bo‘ladi (2.3 -rasm). 
O‘q tekisliklari va simmetriya markazlari simmetriya elementi deb ataladi. 
Kristallarda simmetriyaning 32 xil ko‘rinishi bo‘lib, 7 guruhga yoki kristallografik 
singoniyalarga ajraladi. Ular triklinik, monoklinik, rombik, trigonal, tetrogonal, 
gegsogonal, kub singoniyalardir. Ular murakkablik jihatidan qYi, o‘rta va yuqori 
singoniyalarga bo‘linadi. Bu singoniyalarga kiruvchi Minerallar kristallarida yoqlar, 
tekislik, markaz va o‘qlar soni ifodalangan va bir mineral ikkinchisidan shu bilan farq 
qiladi.