Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini ishlab chiqarish

 
 
2.1. Yerning issiqlik rejimi
Yer ikkita issiqlik manbaiga ega: Quyosh radiatsiyasining energiyasi (90,5%) va 
radioaktiv elementlarning Yer qa‘rida parchalanishdan hosil bo‘ladigan energiya. 
Yer qobig‘ining yuqori qismida 3 tempYeraturali zona hosil bo‘ladi. 
I - Mavsumiy o‘zgarishlardan hosil bo‘lgan zona 
II - Doimiy tempYeraturalar zonasi 
III - Oshib boradigan tempYeraturalar zonasi
(1.2 rasm )
I 
- 
zonadagi 
haroratlar 
o‘zgarishi 
hududlardagi klimatik sharoitlarga bog‘liq 
bo‘ladi. O‘rta kenglik mintaqalarda joylashgan 
hududlar uchun a - egri chiziqli (yoz payti) v,b 
- egri chiziqli (qish) xarakteridir. I- zona 
umumiy qalinligi -12-15 m ga teng, qish 
mavsumida harorat 0
0
dan tushib ketganda I -A 
- zonacha hosil bo‘ladi. I -A- zonachaning 
qalinligi yoki boshqacha aytganda muzlash 
chuqurligi mavsumga, iklimga, tog‘ jinsining 
turiga bog‘liq bo‘lib, bir necha sm dan 2 m va 
undan ko‘prok bo‘lishi mumkin. Iliq mo‘‘tadil 
iqlimli mintaqalarda, I zona faqat a - egri 
chizig‘i bilan xarakterlanadi. 

---

34 
Yerning qa‘riga chuqurlashganlik sari tempYeraturaning mavsumiy va kunlik o‘zgarishlari 
ta‘siri sustlashadi va 15-40 m chuqurlikda doimiy haroratli zona joylashib, ushbu hududdagi
o‘rtacha yillik haroratga teng bo‘ladi. 
SHimoliy yarim sharda u 15,5
0
S, janubiy yarim sharda esa - Q13,6
0
S ga teng bo‘ladi. III 
zona oralig‘ida chuqurlashgan sari, harorat ortib boravYeradi. Har 100 m ga chuqurlashgan 
sari haroratning ortib borish qiymati - geotermik gradient deb atalib, 1
0
S ga tempYeratura 
oshib boradigan chuqurlik o‘zgarish qiymati - geotermik bosqich deb ataladi. Bu bosqichning 
o‘rtacha qiymati 33 m ga teng. 
Vulqonli faoliyat ko‘p bo‘ladigan joylarda Yer osti Yerib, qizigan magmalar harorati tufayli 
geotermik bosqich 5 - 7 m ga tushadi. Masalan, Yer yuzasining turli mintaqalarida geotermik 
bosqichning o‘rtacha qiymati quyidagiga teng: Bokuda - 26 m, Donbassda-28 - 33 m, 
Xarg‘kovda- 37,7 m, Moskvada - 38,4 m, Toshkent tumanida -35,5 - 37m, Qizilqumda-29 - 33 
m. TempYeraturaning chuqurlik o‘zgarishi bilan oshib borish konusi 3 - 5 km gacha tag‘sir 
etadi. Yer qobig‘ining eng chuqur joylari va mantiyaning yuqori qismlaridagi haroratni lava 
haroratiga qarab aniqlash mumkin - u taxminan 1500
0
S atrofida bo‘ladi. Hozirgi zamon 
ma‘lumotlarga ko‘ra Yer yadrosining harorati 2000 - 2500
0
S, bosimi 3,5 mln.atm.ga teng.