Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini ishlab chiqarish

2-Mavzu. Yerningpayudo bo`lishi, tuzilishi va tarkibi
 
Yerning tuzilishini o‘rganish, katta ilmiy va amaliy ahamiyatga egadir. Yerda 
sodir bo‘ladigan zilzilalarni, Yerni massasini va 
zichligini o‘rganish asosida, Yerning yadro, 
(o‘zak), oralik qobiqlari, mantiya va Yerning 
po‘sti - litosferadan tuzilganligi mag‘lum bo‘ldi. 
(1.1-rasm.) 
Yerning 
ustki 
qismi, 
suv 
qobig‘i 
(gidrosfera), biosfera, (organizmlar yashash 
sferasi) va Atmosferadan iborat. Burg‘ quduqlar 
yordamida Yerning eng chuqur kovlangani 12 
km bo‘lib, (Kola yarim orolida) undan chuqurroq 
qismini faqat maxsus fizikaviy usul bilan 
o‘rganish mumkin. 
Yer sharini tashqi tomondan o‘rab to‘rgan 
birinchi qatlam - Atmosfera yoki havo qatlami 
bo‘lib, qalinligi 500 dan 3000 km gacha 
bo‘lishi mumkin. 
Atmosfera uch qatlam - troposfera, stratosfera va ionosferadan tuzilgan. Troposfera - 
Atmosferaning Yerga yaqin qismi bo‘lib, qalinligi 6 km (qutbda) va 15-18 km (ekvatorda) ga 
teng. Yer yuzasidagi eng yuqori harorat Liviyada bo‘lib, (soyada 58
0
S), O‘zbekistonda, 
Termizda (soyada 50
0
s), eng past kuzatilgan sovuq esa Antarktida (-87
0
s) va Yoqutistonda (-
71
0
) kuzatiladi. 
QYi qatlamlarda «TempYeratura invYersiyasi» bo‘ladigan (harorat ortib boradigan) 
joylarni hisobga olmaganda, tempYeratura pasayib boradi va minimumga yetadi, undan 
1.1-расм. Ернинг тузилиши 

---

32 
yuqorida esa tempYeratura yana bir oz ko‘tariladi va o‘rganilgan balandlikka qadar deyarli 
o‘zgarmaydi. 
Yer sirtidan ko‘tarilgan sari bosim quyidagicha o‘zgaradi: 
Balandlik km 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Bosim, atm 
762,0 
614,9 
596,5 
526,1 
462,7 
406,5 
200,5 
Traposferadan keyin stratosfera qatlami keladi