Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalari ishlab chiqarish

2.1-rasm. Qumlarning umumiy ko’rinishi. a-tabiiy qum; b-maydalangan qum.
Sun’iy qumlar qora va rangli metallurgiya sanoati chiqindi- larini (metall qipiqlari, xumdon shlaklari va sh. k), toshko’mir qatroni, koks, tog’-kon sanoatining ikkilamchi chiqindilarini (yoqilg’i shlaklari, kul va kul -shlakli aralashmalar) maydalash va saralash orqali olinadi. Maydalangan bunday qum donalarining shakli o’tkir burchakli, yuzasi esa g’adir-budir bo’ladi. Ularning tarkibida zararli aralashmalar bo’lmaydi. Ular asosan yuqori mustahkam beton olish uchun ishlatiladigan tabiiy qumlarni boyitishda samarali qo’llaniladi.
Beton uchun yirik donali qumdan foydalanish yaxshi natija beradi. Biroq qum tarkibida yirik zarralarning uchrashi bo’shliqlarning oshishiga sabab bo’lishi mumkin (40 % gacha) va bu bo’shliqlarni tsement xamiri bilan to’ldirishga to’g’ri keladi. Shuning uchun yaxshi natijalarni tarkibida o’zaro eng maqbul nisbatdagi yirik, o’rtacha va mayda donalari bo’lgan qum beradi. Ya’ni, beton uchun ishlatiladigan qum donadorlik tarkibi bo’yicha quyidagi chegaralarda bo’lishi zarur (2.2- jadval).
Sifati yuqori bo’lgan qumda bo’shliqlik 38 % oshmasligi kerak. Eng maqbul donadorlik tarkibda bu ko’rsatkich 30 % gacha kamayadi. Agar beton yoki qorishmada qum donalari orasidagi bo’shliqlarni faqat tsement xamiri bilan to’ldirilsa kam yoyiluvchan, qoliplanishi og’ir kechadigan bikr qorishma hosil bo’ladi. Beton uchun ishlatiladigan qumlarning xossalari O’zRST 730-96 talablari asosida aniqlanadi.