Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalari ishlab chiqarish

1 – tajriba ishi
Yirik to‘ldiruvchilarni chin zichligini aniqlash

YUvib 110⁰S temperaturadan yuqorida quritilgan yirik to‘ldiruvchilardan 150-200 gramm ( ) tortib olinadi va undan so‘ng suv olingan idishga 2 soat solib qo‘yiladi, so‘ngra suvni to‘kib yuborib, chaqilgan tosh (sheben) yoki shag‘al toshlar (graviy) namlangan mato bilan artiladi.

SHundan so‘ng to‘ldiruvchilar 0.5 l (yoki 1 litrli) xajmdagi bir qismiga suv solingan o‘lchovlik silindr idishga solinadi. To‘ldiruvchi solingandan oldin silindr idishdagi suvning xajmi ( ) va to‘ldiruvchi solingandan keyingi suvning xajmini ( ) aniqlab, yirik to‘ldiruvchini chin zichligi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

- yirik to‘ldiruvchilarning chin zichligi, g/sm³
- tortib olingan yirik to‘ldiruvchining massasi

Asboblar:

1. 
   0.5 litr(1 litr)lik o‘lchovlik silindr
   
2. 
   Tarozi.
   
3. 
   Quritish shkafi.
   
4. 
   Elak.
   

Tartib soni					o‘rtacha
1
2
3

2 – tajriba ishi
Qumni chin zichligini aniqlash

O‘zgarmas massagacha 110⁰S temperaturada quritilgan qumdan 200 grammcha ( ) tortib olib, oldindan bir qismiga suv solingan xajmi 250 sm³ bo‘lgan idishga oz-oz miqdorda solinadi. Qum solishdan oldingi idishdagi suvni xajmi ( ) va qum solingandan keyingi hajmini ( ) aniqlab qumni chin quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

Asboblar:

1. 
   250 sm³ hajmlik o‘lchov idish.
   
2. 
   Tarozi
   
3. 
   Quritish shkafi
   

Tartib soni					o‘rtacha
1
2
3

3 – tajriba ishi
To‘ldiruvchilarning uyib to‘kilgan zichligini aniqlash
Standart usulda zichlangan ma’lum xajmdagi to‘ldiruvchilarning massasini tortish orqali aniqlaymiz. Standart usulda zichlash deb, to‘ldiruvchilarning o‘z massasini ma’lum balandlikdan idishga to‘kib to‘ldrishni aytiladi, bu qum uchun 5 sm va yirik to‘ldiruvchilar uchun 10 sm lik oraliqdagi balandlikdir. To‘kish, idish ustida to‘ldiruvchidan konus xosil bo‘lguncha olib boriladi. Idish ustida to‘ldiruvchidan hosil bo‘lgan konus metall chizg‘ich orqali olib tashlanadi.
O‘lchovlik idish oldindan tortib ( ) olinadi. Zarrachalar kattaligi 40 mm gacha bo‘lgan yirik to‘ldiruvchilar uchun 5 – 10 litrli idish, qum uchun 2 yoki 1 litrli idish olinadi. O‘lchovlik idish to‘ldiruvchilar bilan tarozida tortiladi ( ). Uyib to‘kilgan to‘ldiruvchilar zichligi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.
Qum uchun

Yirik to‘ldiruvchilar uchun

Asboblar:

1. 
   Metall chizg‘ich
   
2. 
   1, 2, 5, 10 l hajmdagi idish
   
3. 
   Tarozi.
   

Tartib soni	To‘ldiruvchi turi				,	o‘rtacha
1	Qum
2	Qum
3	CHaqiq tosh
4	CHaqiq tosh
5	CHaqiq tosh

4 – tajriba ishi
Yirik to‘ldiruvchini zarralararo bo‘shlig‘ini aniqlash
Yirik to‘ldiruvchini zarralararo bo‘shlig‘i oldindan aniqlangan yirik to‘ldiruvchining chin zichligi va uyib to‘kilgan zichligi qiymatidan foydalanib quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:



- yirik to‘ldiruvchining uyib to‘kilgan zichligi, kg/m³
- yirik to‘ldiruvchining chin zichligi, g/sm³.

Tartib soni				o‘rtacha
1	2.1	2	89	89.33
2	2.15	1.33	84
3	2.03	4	95

5 – tajriba ishi
Qumni donadorlik tarkibini aniqlash
Qumni mayda-yirik donadorlik tarkibini aniqlash uchun ko‘z kattaligi 10 mm bo‘lgan elakdan o‘tgan qumdan 1 kg tortib olib, o‘lchamlari 0,14; 0,315; 0,63; 1,26; 2,5 va 5 mm bo‘lgan elaklarni ustma-ust qo‘yib elab aniqlanadi. Xar ibr elakda qolgan qoldiqni tarozida tortib olib: a) xar bir elakda qolgan ayrim qoldiq ( ) aniqlanadi. Ayrim qoldiq shu elakda qolgan qoldiq qiymatini umumiy olingan qum nisbati bilan % da aniqlanadi:

b) xar bir elakdagi to‘la qoldiq – shu elak uchun aniqlangan ayrim qoldiq va undan katta ko‘zlik elakdagi ayrim qoldiqlar yig‘indisi bo‘yicha aniqlanadi:

- 5 mm dan boshlab kichik elaklardagi ayrim qoldiqlar, %da

Elaklar o‘lchami, mm	Ayrim qoldiq		To‘la qoldiq, %
	g da	% da
5
2,5
1,25
0,63
0,315
0,14
0,14 mm elakdan o‘tgani

Qumni donadorlik tarkibini grafigi



6 – tajriba ishi
Yirik to‘ldiruvchini donadorlik tarkibini aniqlash
Yirik to‘ldiruvchilarning donadorlik tarkibi, yirik to‘ldiruvchi uyimidan 5, 10 kg tortib olib o‘lchamlari 70, 40, 20, 10, 5 mm bo‘lgan elaklar to‘plamidan foydalaniladi. Xar bir elakda qolgan qoldiqni tarozida tortib aniqlanadi:
; ; ; ; ; 5 mm elakdan o‘tgan miqdor bilan boshqa elaklarda qolgan miqdorlar yig‘indisi olingan miqdorga teng bo‘lishi kerak:
dan o‘tgani
Sinovdan so‘ng xar bir elak uchun ayrim qoldiq, % da aniqlanadi:

Hamda xar bir elak uchun to‘la qoldiq aniqlanadi:

Elaklar o‘lchami, mm	Ayrim qoldiq		To‘la qoldiq, %
	g da	% da
70
40
20
10
5
Tagi

So‘ngra donalarning eng kattasi (D katta) va eng kichik (D kichik) aniqlanadi. Eng katta donacha deb katta elaklar qatoridan qaraganda qaysi elakda qolgan qoldiq 5 % dan oshmasa, kichik dona deb elaklar qatorini ostidan qaraganda, qaysi elakda qolgan qoldiq 95 % dan ko‘p bo‘lsa, yoki elakdan o‘tgani 5% dan kam bo‘lsa shu elaklar D katta va D kichik bo‘ladi. Undan tashqari 0.5 (D_katta+D_kichik) qiymati hisoblanadi. D_katta va D_kichik , 0.5 (D_katta+D_kichik) elaklarga to‘g‘ri keladigan to‘la qoldiqlar % da yirik to‘ldiruvchini donadorlik tarkibi grafigiga qo‘yiladi.
Yirik to‘ldiruvchi donadorlik tarkibi grafigi



7 – tajriba ishi
Qumni yiriklik modulini aniqlash

Qumni yiriklik moduli 5-nchi tajriba ishidagi jadvaldan elaklar uchun to‘la qoldiqlarni % xisobidagi qiymatlari bo‘yicha aniqlanadi:

Xulosa: Qumning yiriklik moduli bo‘yicha (QMQ bo‘yicha) –

2.70 ga teng - yirik qumga mansub


jadval. Qumning zarraviy tarkibi jihatidan turlari

1. 
   

Qumning guruhlarga ajratilishi	Myir	To’ri 0,63-raqamli g’alvirdagi to’la qoldiq (massa bo’yicha % da)
Yirik qum O’rtacha qum Mayda qum Juda mayda qum	2,5 dan ortiq 2,0-2,5 1,5-2,0 1,0-1,5	45 dan ziyod 30-45 10-30 10 gacha

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLiy va O’rta MaHsus Ta’lim Vazirligi

Namangan MuHandislik-QURILISH instituti

Qurilish-TEXNOLOGIYA FAKULTETI
“Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini
ishlab chiqarish”
k a f e d r a s i
“BETON VA TEMIR-BETON TEXNOLOGIYASI”
fanidan tajriba ishlari bo’yicha (2-qism)




NAMANGAN-20120
5340500-QMBKICH yo’nalishlari talabalari uchun “Beton va temir beton texnologiyasi” fanidan tajriba ishlarini bajarish uchun uslubiy ko’rsatma

Tuzuvchilar:	A.Xamidov - Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish kafedrasining professori
	T.Egamberdiyeva - Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish kafedrasining assistenti

Taqrizchi: B.Rizzaev Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish kafedrasining dostenti, t.f.n.
Uslubiy ko’rsatma «Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish» kafedrasining 2020 yil «____» _____________ dagi «____» -soni yig’ilishida muhokamadan o’tgan va fakultet ilmiy-uslubiy kengashida muhokama qilish uchun tavsiya etilgan
Uslubiy ko’rsatma qurilish-texnologiya fakultetning ilmiy-uslubiy kengashida muhokamadan o’tgan va foydalanishga tavsiya etilgan
(2020 yil «____» _____________ dagi «____» -soni bayonnoma)
Namangan muhandislik-qurilish institutining uslubiy kengashida ko’rib chiqilgan va tasdiqlangan.
_______- majlis bayoni, 2020 yil
Registratsiya raqami_______

2020-2021 o’quv yili 8-semestrda “Beton va temir beton texnologiyasi” fanidan tajriba ishlarining tavsiya etiladigan mavzulari va ularga ajratilgan soatlar:

№