Qurilish materiallari buyumlari va konstruksialarini ishlab сhiqarish” kafedrasi

1.2. Noto’g’ri geometrik shaklli namunalarning o’rtacha zichligini aniqlash.
Penza, tuf, g’isht, qurilish qorishmasi kabi materiallar qattiq g’ovak jismlar qatoriga kiradi. Bunday materiallarning o’rtacha zichligi parafinlash usuli bilan topiladi.
Ishlatiladigan asbob-uskunalar: texnik tarozi, elektr plitka, parafin, xajm o’lchagich, kichikroq yumshoq cho’tka, bir bo’lak sim.

	rasm. Xajm o’lchagich. 1-tsilindr idish; 2-jo’mrak; 3-stakan; 4-namuna.
parafin	elektr plitka

Ish tartibi. Quruq yoki quritilgan tosh namunasi tarozida tortiladi. Namunaga eritilgan parafin cho’tka vositasida yupqa qilib surtiladi. Parafin qotgandan keyin parafinli tosh yana tortiladi. Tosh sirtini qoplashga ketgan parafinning massasi va zichligini bilib olingandan keyin parafinning xajmi quyidagi formuladan topiladi:

Vn= sm³, (4)

Bu formuladan Vn – parafinning xajmi, sm³ hisobida;
m_n - tosh sirtini qoplashga ketgan parafinning miqdori, g hisobida;
ρ_n – parafinning zichligi, u 0,93 g/sm³ ga teng.
SHundan so’ng xajm o’lchagichga jo’mrakdan oqib tushgunga qadar suv quyiladi. Jo’mrakdan suv tomishi to’xtagach, jo’mrak tagiga toza, yaxshilab quritilgan va tarozida tortilgan, xajmi 250 sm³ li idish qo’yiladi. Parafinlangan namuna ingichka pishiq ip po’xta bog’lanib, suvli xajmli o’lchagichga o’istalik bilan tushiriladi.

Namuna siqib chiqargan suv jumrak tagidagi idishga tushadi. Suv tomchilarining jo’mrakdan tushmasligi xajm o’lchagichdagi suv satxining 0-0 gorizontalida to’xtaganini qo’rsatadi.

Idishga oqib tushgan suvning xajmi xajm o’lchagichga tushirilgan parafinlangan namunaning xajmiga tengdir, ya’ni, parafinlangan namunaning xajmini topish uchun, 250 sm³ li idishni suv bilan birgalikda tarozida tortiladi. Idishdagi suvning sof xoldagi (idish massasidan tashqari) massasi namunaning sm³ bilan ifodalangan xajmi bo’ladi. Bunday tajriba uch marta takrorlanadi.
Parafinlangan namunaning xajmidan parafinning xajmi ayrilsa, sof namunaning xajmi chiqadi. Namunaning quruq xoldagi massasi va xajmi ma’lum bo’lgandan so’ng, (2) formuladan namunaning o’rtacha zichligi hisoblab chiqariladi.