Qurilish Fizikasi va Mexanikasi

Tajriba qurilmasi

Tajribani o’tkazish tartibi:

Dyuar idishini toroziga qo’ying va uni bo'sh holatda torting. Unga temperaturasi 60° C gacha qizdirilgan, m₂ = 0,1 kg massali suv quying. Oldin sovuq suvning temperaturasini 01 aniqlang va keyin kalorimetr ichidagi suvning temperaturasini aniqlang. Kalorimetrga mi=0,15kg massali sovuq suv qo’shing. Aralashtiring va aralashmaning temperaturasini Ono’lchang.
Tajribani sovuq suv va issiq suv massalarining boshqa nisbatlari uchun qaytaring.
Tajriba namunasi:

Suv massasi т.	kg	0.1	0.125	0.15
Suv massasi m.	kg	0.15	0.125	0,1
massali suvning temperaturasi	°c	22.6	22,8	23.0
massali suvning temperaturasi	°c	67.0	69,2	64,0
Aralashmaning olchangan temperaturasi	°c	48.4	43.4	38.8
Aralashmaning hisoblangan temperaturasi	°с	49.2	46,0	39,4

Natijalar va ularning tahlili:
Aralashmaning temperatura qiymati suvning boshlang’ich temperaturalari oralig’ida yotadi. Aralashmaning hisoblangan va o’lchangan temperaturalari jadval 1 da keltirilgan. Jadval 1 dan ko’rinib turibdiki, temperaturalarning qiymatlari tajriba xatoliklari chegarasida yaxshi mos keladi.
3-LABORATORIYA ISHI
UNIVERSAL LABORATORIYA STENDI YORDAMIDA OM QONUNINI
TASDIQLASH
Birinchi qism
Om qonuniga muvofiq elektr zanjiridagi tok zanjirning qismlaridagi kuchlanishning ushbu qismlardagi elektr qarshiliklarning nisbatiga teng:
(1)
Hisoblash qismi
1-rasmda tasvirlangan R rezistor orqali oqib o'tuvchi tokning qiymatini hisoblang.

1-rasm. Elektr zanjiri qismida tok va kuchlanish

Hisoblashni rezistor qarshiligining uch qiymatida R=70 Om, R=100 Om va R=200 Om va kuchlanishni manba kuchlanishining boshqa qiymatida E2=2V, E2=4V, E2=6V, E2=8V va E2=10V larda amalga oshiring.

Hisoblash natijalarini 1, 2 va 3 jadvallarga kiriting.
1-jadval
R = 70 Om bo'lganda rezistor orqali o'tuvchi tokning hisoblangan qiymati

; (V)	2	4	6	8	10
I; (mA)	28,6	57,1	85,7	114	143

2-jadval
R = 100 Om bo'lganda resistor orqali o'tuvchi tokning hisoblangan qiymati

; (V)	2	4	6	8	10
I; (mA)	20	40	60	80	100

3-jadval
R=200 Om bo'lganda resistor orqali o'tuvchi tokning hisoblangan qiymati

; (V)	2	4	6	8	10
I; (mA)	10	20	30	40	50

Tajriba qismi
Tajriba qismida quyidagilar bajariladi:
PV2 voltmetr yordamida U_R kuchlanish o'lchanadi;
PV1 voltmetr va rezistor yordamida I tok aniqlanadi;
Olingan natijalardan foydalanidi:

Ekanligiga ishonch hosil qiling
O'lchashlarning prinsipial sxemasi 2- rasmda keltirilgan

2 - rasm. O'lchashning prinsipial sxemasi.
Eslatma.
PV1 va PV2 voltmetrlarning ichki qarshiligi va rezistorlarning ichki qarshiliklaridan 1000 marta katta. Shuning uchun voltmetrlardan oqib o'tayotgan toklarni e'tiborga olmasa ham bo'ladi. Juda yuqori darajadagi aniqlik bilan aytish mumkinki va rezistorlardan bir xil tok I oqib o'tadi. Uning qiymati quyidagi munosabat bilan hisoblab topiladi:
Bu yerda - PV2 voltmetrning ko'rsatishi; - shuntlovchi rezistor qarshiligi PV1 voltmetrning o'lchash chegarasini 200 mV ga qo'ying, PV2 voltmetr esa 20 da bo'lsin. Voltmetrlarning ish rejimlarini o'zgartirish tumblerlarini o'zgarmas kuchlanishni o'lchash holatiga o'tkazing (U=). E2 manbaning chiqish kuchlanishi rostlagichini soat miliga qarshi oxirigacha burang. Yig'ilgan sxemani o'qituvchiga ko'rsating. Yig'ilgan sxemani o'qituvchi tekshirganidan so'ng qurilmani tarmoqqa ulang.
E2 manba kuchlanishini o'zgartirib, kuchlanishini 4-jadvalning yuqori satridagi ko'rsatilgan qiymatlarini oling. PV1 voltmetr ko'rsatishini yozib oling. Zanjirdagi oqayotgan tokning qiymatini hisoblang va jadvalga yozing. Hisoblash uchun = l Om deb oling.
Eslatma.
E2 o'zgarmas kuchlanish manbai chiqish kuchlanishi 1,3 V - 11 V oralig'ida rostlanadi. Manba o'ta yuklanish va qisqa tutashuvdan himoyalangan. O'ta yuklanishda tovush xabari berishga qodir. Himoya sxemasi 100 - 150 mA tokda ishga tushadi. Himoya sxemasi ishlagandan so'ng manbani dastlabki holatga qaytarish uchun o'ta yuklanish sababi bartaraf qilinadi. kuchlanish manbai «ВКЛ.» tumbler bilan tokdan ajratiladi va qaytadan qo'shiladi.
O’qituvchi tomonidan berilganlarni o'lchang va 4 - 6 jadvalga to'ldiring.
4-jadval
Sxemadagi rezistor qarshiligi R = 70 Om bo'lgandagi o'lchash natijalari

; (V)	2	3	4	5	6	7	8	9	10
; (V)
I; (mA)

5-jadval
Sxemadagi rezistor qarshiligi R = 100 Om bo'lgandagi o'lchash natijalari

; (V)	2	3	4	5	6	7	8	9	10
; (V)
I; (mA)

6-jadval
Sxemadagi rezistor qarshiligi R = 200 Om bo'lgandagi o'lchash natijalari

; (V)	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Upvi, В
I; (mA)

4, 5, 6 - jadvaldagilarga muvofiq I = f(UR) bog'liqligi grafiklarini quring.

Ikkinchi qism
Om qonuni quyidagi shaklda ham yozilishi mumkin:

Elektr zanjirining bir qismiga tushuvchi kuchlanish, shu qismdan oqib o'tuvchi tok bilan zanjirning ushbu qism qarshiligiga ko'paytmasiga teng.
Hisoblash qismi
1-rasmda tasvirlangan sxemadagi R rezistorda kuchlanish tushuvi qiymatlarini tokning berilgan qiymatlari uchun hisoblang.
Hisoblashlarni qarshilikning ikki qiymati R=300 Om va R=500 Om bo'lgan holi uchun amalga oshiring.
Hisoblash uchun berilganlar:
R=300 Om uchun tok I=12,2mA, 1=15,8 mA ga teng;
R=500 Om uchun tok I=10,2 mA, 1=15,3 mA gateng.
Hisoblash natijalarini 7 va 8 jadvallarga kiriting.
7-jadval
Berilgan tok qiymatlarida R=300 Om bo'lganda rezistor qarshiligidagi kuchlanishning hisoblash qiymati

I, (mA)	12,2	15,8
U, (V)

8-jadval
Berilgan tok qiymatlarida R=500 Om bo'lganda rezistor qarshiligidagi kuchlanishning hisoblash qiymati

I, (mA)	10,2	15,3
U, (V)

Tajriba qismi
Tajriba qismida o'tkazilgan hisoblashni to'g'riligini tajribada isbotlash zarur. Buning uchun:
4 - rasmga muvofiq o'lchashlar sxemasini yig'ing;
I tokning berilgan qiymatlarini o'rnating;
R rezistordagi kuchlanishni o'lchang;
O'lchash va hisoblash natijalarini taqqoslang.
PV1 voltmetrning o'lchash chegarasini 200 mV ga o'rnating, PV2 voltmetrniki esa 20 V ga teng bo'lsin. Voltmetrlarning ishlash rejimini o'zgartirish tumblerini o'zgarmas kuchlanishni o'lchash holatiga (=) o'rnating. E2 manbaning chiqish kuchlanishi rostlagichini soat miliga qarshi oxirigacha burang. Yig'ilgan sxemani o'qituvchiga ko'rsating. O'qituvchi tekshirganidan so'ng yig'ilgan sxemani tarmoqqa ulang. PV1 voltmetrning ko'rsatishini 7 - 8 - jadvallardagi ko'rsatilgan mos qiymatlari bo'yicha hisoblang. Hisoblash uchun = 10 Om deb oling.
Hisoblashlarning natijalarini 9 - 10 jadvalga kiriting.
9-jadval
R=300 Om lik rezistorli o'lchash sxemasini berilgan tok qiymatlaridagi natijalari

I, mA	12,2	15,8
Upvi, V
; (V)

10-jadval
R=500 Omlik rezistorli o'lchash sxemasini berilgan tok qiymatlaridagi natijalari

I, mA	10,2	15,3
Upvi, V
; (V)