Quloq tomoq

Quloq fiziologiyasi
Eshitish analizatori fiziologiyasi – tashqi quloqdan 
boshlanib, bosh miya po‘stlog‘ida tugaydigan bir butun 
sistemadir. Bu sistemalarning har biri ma’lum bir funksi-
yaga ega bo‘lib, uning buzilishi eshitishni qisman yoki to‘la 
yo‘qolishiga olib keladi.
Eshituv analizatorining adekvat ta’sirlovchisi tovushdir. 
Quloq suprasi tovushning yo‘nalishini aniqlashda qatna-
shadi. Uning shakli va eshitish yo‘llarining tuzilishi tovush 
to‘lqini bosimining ortishini ta’minlaydi.
O‘rta quloq tizimi tovush to‘lqinlarini to‘liqligicha ich-
ki quloqqa yetkazilishini ta’minlashga mo‘ljallangan. Bu 
jarayon o‘rta quloqda mavjud bo‘lgan «mexanizmlar» yor-
damida amalga oshiriladi. Nog‘ora parda, tovush kuchi va 
tovush to‘lqini bosimini labirint dahliziga uzatadi.
Eshituv suyakchalarining zanjiri ikkita – antogonist 
mushaklar bilan bog‘langandir. Shuning uchun uzangida 
tovush to‘lqinining bosimi ortib, natijada nog‘ora parda 
va labirint dahlizi bilan kontakt hosil bo‘ladi. Odamning 
qulog‘i tashqi muhitdan 16 dan 22000 Gs gacha tebranadi-
gan tovushlarni qabul qiladi. Eshitish qobiliyati odamlarda 
20–30 yoshlarda eng yuqori nuqtaga yetadi.
Odamlarda mazkur qobiliyatning paydo bo‘lishi va 
rivoj lanishini ta’riflovchi ko‘p nazariyalar mavjud. Masalan 
1868-yilda nashr etilgan Gelmgolsning rezonans nazari-
yasi, P.Lazarevning (1925-y.) ion nazariyasi, Bekoshning 
(1960-y.) gidravlik nazariyasi va hokazolar.
Tovush tebranishlarining minimal energiyasi eshi-
tiladigan tovushni sezishga olib keladi, bu – tovushni eshi-
tish bo‘sag‘asi deyiladi. Tovushning o‘lchov birligi detsibel 
(dB) dir.

---

23
Eshituv analizatorining muhim xususiyatlaridan biri to-
vush manbayining qayerdaligini aniqlash qobiliyati bo‘lib, 
bu ototopika deyiladi. Ototopika ikkala quloq faqat normal 
eshitgandagina, ya’ni yaxshi binoural eshitgandagina yuza-
ga chiqadi.
Eshituv analizatorining periferik qismi ikkita asosiy 
funksiyani bajaradi: 1) tovushni o‘tkazish, ya’ni tovush 
ener giyasini retseptor apparatiga tashib berish, bu ko‘pin-
cha mexanik (fizik) funksiyadir; 2) tovushni qabul qilish, 
tovush tebranishlari fizik energiyasining periferik retsep-
torlar – spiral (Kortiy) a’zoning nerv qo‘zg‘alishlariga 
(elektropo ten siallarga) aylanishi (transformatsiya), bu – 
keyin miya po‘stlog‘iga uzatiladi (8-rasm).
Ana shu funksiyaga muvofiq tovushni o‘tkazuvchi va 
tovushni qabul qiluvchi apparatlar farqlanadi.