Qоzоqbоy yO‘ldоshеv, vаlijоn qоdirоv, jаlоlbеk yO‘ldоshbеkоv

Savol va topshiriqlar:

1.		Navoiyning hayot yo‘li to‘g‘risida o‘rtoqlaringiz bilan fikr almashing.
2.		Navoiydan bizga qan ay asarlar meros bo‘lib qolgan? Ularni
		lirik, epik, ilmiy ham a biografik asarlar tarzida tasniflab, sanab
		bering.
3.		Xamsachilik an’anasi, xamsanavislar to‘g‘risida qanday
		tasavvurga ga bo‘l ingiz?
4.		XV asrda turkiy tilda “Xamsa” yozish o‘ziga xos ijodiy
		jasorat bo‘lganligini asoslashga urining.

Farhod va ShiriN

(dostondan parchalar)

“Xamsa”ning bu ikkinchi dostoni ishqiy-sarguzasht mavzusi-dadir. Hajmi — 5782 bayt. Aruzning hazaji musaddasi mahzuf vaz-nida yozilgan­. Muallif bu asarni “shavq dostoni” deb ataydi. Sababi, unda ishq kuylanadi, ishq talqin qilinadi, ishq ulug‘lanadi. Bu shunday is qki,­ insonni poklaydi, ezgulik sari yetaklaydi, unga o‘zligini tani­ tadi, bir so‘z bilan aytganda, komillik sifatlarini tarbiyalaydi. Chunki u odamga, olamga, butun borliqqa mehr bilan, muhabbat bilan yo‘g‘ril-

53

gan va oxir borib, Yaratganning o‘ziga ulashib ketadigan ishqdir. Binobarin, dostonda Navoiyning komil inson haqidagi orzu-o‘ylari ifo-da etilgan.

Ijodda o‘ziga xoslikka intilgan adib o‘zigacha bo‘lgan bu doston an’anasiga ijodiy yondashadi. Doston Navoiygacha “Xusrav va Shirin”

shaklida mashhur edi. Ularda markaziy timsol shoh Xusrav edi	Lekin
u komillikdan yiroq, ishqda beqaror, muhabbatdan toj-taxtni st	n bil-
http://eduportal	hab-
guvchi xudbin shaxs. Shuning uchun Navoiy uni Shirinning m

batiga ham, yozilajak dostonidagi yetakchi timsol d r j siga ham lo­ yiq ko‘rmaydi. U Farhodni bosh qahramon qilib o di va bu bi an dos-
tonning qurilishini, mazmunini tamomila o‘zg i di. M zkur o‘zgarish xamsachilikka shoir kiritgan eng katta yangilik edi.

Yozib jon Mus’hafidan ikki yat,

Debon Farhod-u Shirindin hik yat,

degan shoir o‘z dostoniga “Farhod va Shirin” n mini beradi.

Dostonning asosiy voqealari ovozasi olamni tutgan, qudrat-u shavkatda, davlat-u sh hratda yagona Chin xoqonining farzandsizligi va bundan uning so‘ngsiz iztiroblarga tushganligi tasviri bilan boshla-nadi. Birdan bir orzusi farzan li bo‘lish edi. Maqsadiga yetish uchun ko‘p nazrlar qildi, talay tangalar sochdi, o‘g‘ilsizlarning ko‘nglini oldi,

otasizlarga otalik qil i. Xayriyalari zoye ketmadi. Alloh iltijolarini ijobat qilib, unga o‘g‘il ato tdi.

Shabistonida1 tug‘di2 bir yangi oy3,

Yangi oy yo‘qki, mehri olamoroy4.

Ochildi bog‘ida bir otashin vard,

Demaykim vard5, balkim shu’layi dard.

Kiyurdi ilgiga davron nigine6,

Nigin o‘rnida la’li otashine.

¹Shаbistоn – tungi yotoqxona; ²Тug‘di – tug‘ildi; ³Yangi оy – istiоrаviy yo‘l bilаn Fаrhоdni bildirаdi, uning tug‘ilishi qо оng‘u kеchа dа yangi оyning pаydо bo‘lishigа qiyosl аngаn; ⁴Меhri оlаmо rоy – оlаmni yorituvchi quyosh; ⁵Vаrd – аtirgul; ⁶Nigin – uzuk, uzukning ko‘zi, muhr.

54

Yuzinda ishq asrori1 yozilg‘on,

Ichinda dard ta’vizi2 qozilg‘on.

Nigin-u la’l yo‘q, duri shabafro‘z3,

Dema dur, gavhare, lekin jahonso‘z4.

Eshilgan rishtasi5 tobi vafodin,

_{http://eduportal}Teshilganbag‘rihaqqokiqazodin6. Ko‘zida ashk7 selidin asarlar,

Damida8 oh dudidin xabarlar.

Muhabbat nuri ollinda huvaydo9,

Jamolida vafo tug‘rosi10 paydo.

Falak deb dard elining sh hi ni,

Malak11 deb dard o‘ti og hi ni.

Tushub ishq ahli ichra har taraf jo‘sh, Chu tug‘di o‘tda sayr aylar Siyovush12.

Vafo xayli a g‘avg‘o shodlig‘din,

Biri-birga muborakbo lig‘din.