|
Savol va topshiriqlar
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.
|
http://eduportal
|
Buyuk Navoiyning “avvalg‘ilarga o‘xshamas” radifli g‘aza iga yozil-
|
|
gan ushbu taxmisni diqqat bilan o‘qib, janr belgil
|
rini niq ng
|
2.
|
“Charx avzoyi bu dam avvalgilarg‘a o‘xsh m s, Kotib-u
|
|
davr-u raqam avvalgilarg‘a o‘xshamas” s
|
l
|
i m ’nosini
|
|
o‘qituvchingiz yordamida sharhlang.
|
|
|
3.
|
Shoir: “Davr mezoni bilan tortay bu kun ‘zimni-da” misrasi
|
|
orqali nima demoqchi?
|
|
|
4.
|
Taxmisning dunyoning murakkabligi aks etgan: “Bul jahon tun
|
|
birla tong bahs etar bir hujrakim, V h, quy
|
sh savdosig‘a
|
|
shamlar nechuk bo‘ldi hakim” baytidagi “tun birla tong”, “huj-
|
|
ra”, “quyosh”, “sham” timsollari ma’nosini sharhlang.
|
5.
|
She’rning: “Bodayi haq mastiman, yolg‘onga uyg‘atmang
|
|
meni, O‘z xayolimg‘a qo‘ying, o‘zgaga ishlatmang meni”
|
|
zamiridagi ma’noni sharhlang.
|
|
|
6.
|
O‘qituvchi ko‘magi “Aylanur oyina bu, hech bitta ish topmas
|
|
pana, Nafs ipiga bog‘li ur ruh iplarin uzgan tana” bayti
|
|
mazmunini izohlang.
|
|
|
7.
|
“So‘kmak o‘tganlar ishini notavonlar rasmikim, O‘z zamonin
|
|
rost etar qavmi marddir aslikim” bayti zamiridagi mazmunni
|
|
toping.
|
|
|
8.
|
“Shu hayot tilsimlarin ochmoq Omonlar kasbikim” satrida
|
|
shoir nimani ko‘zda tutgan deb o‘ylaysiz?
|
|
|
ENG SO‘NGGI XAZINA
(Xudoyberdi Doniyorovga)
I
Ko‘p qiziqdir ko‘hna moziy taqriri,
Ko‘p qiziqdir unda xalqlar taqdiri.
Agar kimdir mashhur esa qadimda,
Yo‘qdir bugun u hech kimning yodinda.
Kimdir kecha xor-u xasga yursa teng,
Bugun uning shon-shuhrati ko‘kda deng.
Nahot hech kim boqiy umr olmasa,
Nahot hech bir zot ustuvor qolmasa?!
Savol ko‘pdir, ammo charxda tinim yo‘q,
Go‘yo unda hech narsaga qo‘nim yo‘q!
http://eduportalShutaxlitdazamin-zamondo‘nibdi, Hamma shunga ko‘nibdi.
II
Biri katta, biri esa kichik oq,
Ikki urug‘ o‘tgan ekan eski choq.
Yeri, eli behad katta bi ining
Va har jihat qo‘li kalta birining.
Xalqning fe’li o‘z yeriga ‘xsharkan:
Katta urug‘ yalqov, loqayd yasharkan!
Kichigi-chi, qaynagan qon, ishchan er,
Mehnatidan zar t garkan har kaft yer.
Yon osh yashab, doim ol-ber qilishib,
Hech beg‘araz borishib ham kelishib,
Bul ikkovi chin qo‘shniga do‘nibdi,
Hamma bunga ko‘nibdi!
III
Katta mulkka, katta yerga o‘chlar ko‘p,
Zimdan qarab, tish qayrovchi kuchlar ko‘p.
Bir kun ulli urug‘ni yov bosibdi,
Naq g‘oz uzra qirg‘iy qanot yozibdi.
Ko‘p qiribdi yov beparvo elatni,
Boshiga ham solibdi xo‘p kulfatni.
Xo‘sh, kichkina qo‘shni-chi, tiyran, qurch,
Jim turdimi, yo‘q, yordamni bildi burch!
Shunday qilib ikkov bir saf bo‘ldilar,
Yovni birga olqon-talqon qildilar.
Urush tugab, qo‘shni do‘stga do‘nibdi, Hamma shunga ko‘nibdi!
IV
Mana bazm! Ichar ikki oqsoqol,
Katta quchib kichkinani, aytar hol:
“Zo‘r sinovdan birga o‘tdik, berdik dosh,
|
http://eduportalUniolibelboshliqqaboribdi,
|
Og‘a-ini bo‘ldik endi qarindosh!
|
G‘alabada so‘zsiz ulkan hissang bor,
|
Kam-ko‘stlar ko‘p... yana sal-pal q r shvor...”
|
Bu maqtovdan kichik boshliq jo‘shibdi,
|
Tilni tilga, elni elga qo‘shibdi!
|
“E, ol!”, — debdi topgan-tutgan bo ini,
|
Ayamabdi hatto siym-
|
zarini.
|
Ul og‘aga, bul ukaga d
|
‘nibdi,
|
Hamma shunga ko‘nibdi.
|
|
V
|
|
Og‘a urug‘ katta-da! Hech to‘ymas, deng,
|
Inicha ham “iltifot”ni qo‘ymas, deng!
|
Bog‘in tashir,
|
onin tashir, chorvasin
|
To‘ydirmoqning lekin topmas chorasin!
|
Ish ne holga y
|
tib i deng, alqissa,
|
Ukasiga zahmat ortmish to‘rt hissa.
Ko‘rgani ham, bilgani ham dalasi –
Shunda o‘tar endi har bir pallasi.
San’at, bilim, kamol qayda, unutdir,
Orzu-armon, xayol qayda, unutdir.
Axir nechuk ini qulga do‘nibdi,
Hamma shunga ko‘nibdi!
VI
Elning butun ahvolidan xabardor
Yashar ekan bir donoyi buzrukvor.
Borib barcha dardi holin yoribdi.
Boshliq dermish: “Biz kichkina – u katta,
Yovlar ko‘pdir, himoya yo‘q, qo‘l kalta!”
Dono debdi: “Yurtga bir boq, oqsoqol,
Unda hali o‘zi bilmas zo‘r ganj bor!
Bu g‘ururdir! U – har qalbning qa’rida!
Shuni uyg‘ot hali imkon borida!
Uyg‘otolsang – xalqing xalqqa do‘nadi,
Yo‘qsa, butkul so‘nadi!”
http://eduportal
VII
Ko‘p qiziqdir ko‘hna moziy aqriri,
Ko‘p qiziqdir unda xalqlar aqdi i.
Agar kimdir mashhur esa qadimda,
Bugun yo‘qdir u hech kimning y dida.
Kecha kimdir xor-u xasga yursa teng,
Bugun uning shon-shuhrati k ‘kda deng!
Xo‘sh, ne bo‘ldi kichik urug‘ taqdiri,
-
Bugun qanday
|
ning holi taqriri?!
|
Ul el o‘zda g‘
|
r aydo etganmi
|
Yo eng so‘nggi xazina ham bitganmi?!
|
Kim bila
|
i?! Sh
|
ncha zamon do‘ngandir!
|
Balki bor
|
ir, balki butkul so‘ngandir...
|
-
|
Savol va topshiriqlar:
|
|
|
|
1. Tarixning beqarorligi bilan she’rda tasvirlanayotgan ikki xalq
|
|
taqdirining qanday bog‘liqlik jihati borligini ko‘rsating.
|
2.
|
“Yeri, eli behad katta birining, Va har jihat qo‘li kalta birining”
|
|
satrlarini izohlashga urining.
|
3.
|
“Xalqning fe’li o‘z yeriga o‘xsharkan: Katta urug‘ yalqov, lo-
|
|
qayd yasharkan!” misralarida kimlar ko‘zda tutilayotir deb o‘ylay-
|
|
siz?
|
4.
|
“Kichigi-chi, qaynagan qon, ishchan er” sifatlashi qaysi xalqqa
|
|
qaratilganini matnga tayanib, ayting.
|
5.
|
Katta urug‘ga dushmanlar hujumi va kichik urug‘ yordamida bu
|
ofatning yo‘q qilinishi xalqimiz tarixidagi qaysi voqeaga o‘xshaydi?
She’rning to‘rtinchi bandini tahlil qiling.
Beshinchi band mazmuni va ifoda yo‘sinini anglating. Bandning eng ta’sirchan o‘rinlarini toping.
Donishmand xalqdagi qaysi boylikni saqlashga chaqirdi va uning sababi nimadaligini matn asosida anglating.
She’rning so‘nggi bandi mazmuni va ifoda tarziga e’tibor qiling
http://eduportalOMONMATJONSHE’RLariHAQIDA
Chinakam shoir o‘zining kayfiyatini, kechinm l rini o‘zgalar-ga yuqtira oladi. Omon Matjonning siz o‘ ganib chiqq n she’rlarida ayni shu holat yaqqol seziladi. Har uch she’ ni ‘qiganingizda o‘zingiz sezib yo sezmay, shoir ifoda qilayotgan tuyg‘ular ta’si iga tushib qola-siz. Chunki shoir she’rxonlarning ruhiy duny sini yaxshi biladi. Uning yuragini to‘lqinlantiradigan, tuyg‘ularini uyg‘ tadigan tasvirni beradi. Bu tasvirlar she’rxonning badanini jimirlatadigan, ruhini bezovta qila digan tarzda amalga oshiriladi.
Siz xalqning qu rati, ning b y kligi, uning hayotini yaxshilash zarurligi haqida juda ko‘p gaplar aytilganini, hozir ham aytilayotganini bilasiz. Ammo xalq o iy o amlar an iborat ekanligini, uning orasi-da oliyjanob-u buyuklar ham, pastkash-u qalloblar ham borligini, shu bois xalqni muqaddaslashtirish o‘rniga uning ma’naviy darajasini ko‘tarish kerakligi shoir sh ’rlarida yorqin ifodalangan. Haqiqiy she’r hamisha yolg‘ondan yiroq bo‘lgan chin insoniy tuyg‘ularni aks ettiradi.
Shoir xalqini chin yurakdan sevadi. Uning kelajagi uchun qay g‘uradi. Shu bois uni kamchiliksiz, buyuk ko‘rgisi keladi. Aynan yaxshi ko‘rgani sabab xalqiga chin so‘zni ayta oladi.
Shoirning mustabid tuzum hukmronligi avjiga chiqqan bir za-monda yozilgan “Eng so‘nggi xazina” deb nomlanadigan she’rida-gi insoniy jasorat va badiiy joziba kishini hayratga soladi. She’rda millatning o‘zligini ayin etadigan eng so‘nggi va bebaho xazina – milliy g‘urur ekani voqeaband yo‘sinda aks ettirilgan. She’rda Omon Matjonning o‘sha paytlardayoq o‘z millatining tenglar ichra teng bo‘lishini istagani yaqqol ko‘zga tashlanadi. U xalqining yeb to‘ymas
katta og‘aning quliga aylanib qolishini istamasligini ochiq aytadi. Katta urug‘ning surligi, ustamonligi tufayli shunchaki yondosh yasha-yotgan kichik elat oldin qo‘shniga, keyin do‘stga, so‘ng iniga, oxiri qul-ga aylanib qolganligi juda ta’sirli va mardona ko‘rsatilgan.
She’rda donishmand tomonidan aytilgan: “Dono debdi:
“Yurtga bir boq, oqsoqol, Unda hali o‘zi bilmas zo‘r ganj bor! Bu http://eduportalg‘ururdir!U–harqalbningqa’rida!Shuniuyg‘othaiimkon bori-da! Uyg‘otolsang – xalqing xalqqa do‘nadi, Yo‘qsa b tk so‘na-
di!” so‘zlarida asarning bosh g‘oyasi aks et di. Shoir mi iy g‘urur-ni yo‘qotmay asrash kerakligini, usiz milliy erkka erishib bo‘ masligini tasvirlaydi. She’rning jumboqsimon tugallanishi h m poetik samara keltirib, o‘quvchini fikrlashga undaydi.
Hazrat Alisher Navoiyning “Avvalgila g‘a o‘xshamas” radifli g‘azaliga Omon Matjon bog‘lagan taxmisdagi ko‘plab tasvirlar buyuk shoirga berilgan munosib javobday taassur t qoldiradi. Shoir zamon o‘zgarishi, vaqt o‘tishi bilan olamdagi barcha narsada evrilish yuz berishini o‘ta ta’sirli ko‘rsatib bergan. O. Matjon ulug‘ ustozning tafak-kur tarzi, ifoda yo‘siniga mos tasvir vositalarini qo‘llay bilgan.
Omon Matjon she’rlari a Xorazm vohasiga xos so‘z boyligidan, o‘sha yurtning afsonalari an, xorazmliklarning shirin lafzidan o‘rinli foydalanadi. Shoir xalq ijo iga tez-tez murojaat qiladi. Shuning uchun ham uning sh ’rlari y ngil o‘qiladi, kuchli ta’sir qiladi va oson yodda qoladi. Shoirning sh ’rlarini mehr qo‘yib, sinchiklab o‘qish, ularni yod-lab olish kishi ma’naviyati shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. B s e’rlar she’rxonni hayot, odamlar, ularning ichki olami haqida jid-diyroq o‘ylash va o‘ziga yarasha xulosa chiqarishga yo‘naltiradi.
http://eduportalXdoyberdiyevaSharofRashidovdayulkanarbobvaijodkorning e’tiboriga tushdi. Sh. Rashidov Sirdaryo viloyatining o‘sha payt-
Do'stlaringiz bilan baham: |
