|
DARS REJASI - QORAXONIYLAR DAVLATINING TASHKIL TOPISHI.
- QORAXONIYLARNING MOVAROUNNAHRGA HUJUMI.
- QORAHONIYLAR DAVLATINING BO`LINISHI.
- DAVLAT BOSHQARUVI.
- QISHLOQ HO`JALIGIDAGI AHVOL.
- IQTO YERLARINING KENGAYISHI.
- SHAHARLAR SAVDO VA HUNARMANDCHILIK.
- QORAHITOYLARNING HUJUMI.
Yangi mavzu bayoni
Qoraxoniylar davlati, Xoqoniya – Sharqiy Turkiston, Yettisuv va Tyanshanning janubiy yon-bag‘rida tashkil topgan davlat. Qoraxoniylar sulolasi boshqargan. Qoraxoniylar davlatining barpo etilishida qarluq, chigil va yag‘mo qabilalari yetakchi rol o‘ynagan. Asoschisi – Abdulkarim Sotuk Bug‘roxon (859–955).
992-yilda Horun Bug‘roxon boshliq qoraxoniylar Movarounnahrga hujum boshlaydilar. Bu davrda somoniylar sulolasi chuqur ichki ziddiyatlar girdobiga tushib qolgan edi.
Qoraxoniylar Buxoroni qarshiliksiz ishg‘ol qiladilar. Nuh ibn Mansur qoraxoniylarga qarshi kurashish uchun G‘aznadagi noibi Sobuqteginni yordamga chaqiradi. U yigirma ming kishilik qo‘shin bilan Movarounnahrga yetib keladi. Nuh bilan birlashib, bir necha janglardan so‘ng qoraxoniylar noibi qo‘shinlari tor-mor qilinadi. Buning evaziga Nuh Sobuqteginni Xurosonning noibi etib tayinlaydi. Natijada G‘azna va Xurosonda Sobuqtegin va o‘g‘li Mahmudning siyosiy hukmronligi mustahkamlanadi.
Qoraxoniylarning Movarounnahrga hujumi.
Sobuqtegin qo‘shini Buxoroni egallaydi. So‘ngra u qoraxoniylar bilan muzokaralar olib boradi. Natijada ular o‘rtasida shartnoma tuzilib, unga muvofiq Sirdaryo havzasi qoraxoniylar qo‘liga o‘tadi. Sobuqtegin esa Amudaryodan janubdagi yerlarga, shu jumladan, Xurosonda hukmdor bo‘lib oladi. Somoniylarga Movarounnahrning markaziy qismigina beriladi, xolos. Biroq ko‘p vaqt o‘tmay, 999-yilda Buxoroning Nasr Eloqxon boshchiligida qoraxoniylar tomonidan zabt etilishi bilan somoniylar hukmronligi batamom barham topdi.
Qoraxoniylar endi Xurosonni ham o‘z davlatiga qo‘shib olish uchun harakat qiladilar. Oradan ko‘p vaqt o‘tmay qoraxoniylar va g‘aznaviylar o‘rtasida shiddatli urushlar boshlanadi. 1006- va 1008-yillarda qoraxoniylar Xuroson ustiga ikki marta qo‘shin tortadilar. Lekin Mahmud G‘aznaviy qoraxoniylarga zarba berib, Xurosonni o‘z davlati tasarrufida saqlab qolishga muvaffaq bo‘ladi.
G‘aznaviylarning saljuqiylar bilan jiddiy kurashi boshlanadi. Bundan foydalangan qoraxoniylarning mahalliy hukmdori Ibrohim Bo‘ritegin 1038-yilda Amudaryo bo‘yi viloyatlari – Xutta lon, Vaxsh va Chag‘oniyonni g‘aznaviylardan tortib oladi. Ko‘p vaqt o‘tmay u Movarounnahrni va Farg‘onani o‘zi ga bo‘ysundirib, mustaqil siyosat yurita boshlaydi. Natija da qoraxoniylar ikki mustaqil davlatga ajralib ketadi. Biri poytaxti Bola sog‘unda bo‘lgan Sharqiy qoraxoniylar, ikkinchisi markazi Samarqandda bo‘lgan Movarounnahrdagi Qora xoniylar davlati edi. Bu g‘alabalardan so‘ng Ibrohim Bo‘ rit egin “bug‘roxon” unvonini olgan.
Qoraxoniylar davlatining bo‘linishi.
Davlat boshqaruvi
Qoraxoniylar davlatini viloyatlarga bo`lib idora qilardilar. Ularni eloqxon yoki takin (yoki tegin) lar boshqarardilar
. Hokimlari faqat qoraxoniylar xonadonining eloqxon unvoniga sazovor bo‘lgan a’zolaridan saylanar edi. eloqxonlar o‘z nomlari bilan chaqa-tangalar zarb qilar va viloyatlarning mustaqilligi uchun intilar edilar. Movarounnahr eloqxoni qoraxoniy eloqxonlari orasida katta obro‘ga ega edi.
Shaharlar, savdo va hunarmandchilik
XI-XII asrlarda shaharlar kengayadi, aholi soni ko‘payib, ular yanada gavjumla shadi. Samarqand, Buxoro, Termiz, O‘zgan, Toshkent kabi shaharlar ichki va tashqi savdo uchun xilma-xil hunarmandchilik mahsulotlari ishlab chiqaradigan hamda chaqa-tangalar vositasi bilan olib boriladigan bozor tijoratining markaziga aylanadi. Shu davrda bunyod etilib, hozirgacha saqlangan Raboti Malik, Masjidi kalon, Minorai kalon, Vobkent minorasi, Jarqo‘rg‘on minorasi, Mag‘oki attori masjidi hamda ko‘plab saroy, masjid, madrasa, minora, xonaqoh, maqbara, tim va karvonsaroy kabi inshoatlar quriladi.
Qoraxitoylar hujumi.
XII asrning 30-yillari oxiriga kelganda Qoraxoniylar davlati sharqdan kelgan yangi istilochilar – ko‘chmanchi qoraxitoylar (mo‘g‘ullarga mansub qabila) hujumiga duchor bo‘ldi. Qoraxitoylar hukmdori Go‘rxon Bolasog‘un shahrini Qoraxitoylar davlatining poytaxtiga aylantirgan. 1137-yilda ular Xo‘jand shahri yaqinida qoraxoniylarning eloqxoni Mahmudga qaq shatqich zarba beradilar. O‘zaro sulh tuzilib, qora xoniylardan katta tovon olingach, o‘z yurtlariga qaytib keta dilar. Lekin sulh uzoqqa cho‘zilmaydi. Oradan to‘rt yil o‘tgach qoraxitoylar yana Movarounnahrga yurish qiladilar. 1141-yilda bo‘lib o‘tgan jangda qoraxitoylar g‘alaba qozonadi.
Oqibatda Qoraxoniylar davlati tugatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
