Qoraqalpog`iston ulkasida qadimgi joylashish tosh davri O’rta osiyoda antik davr yodgorliklari

Ko’rgantepa – rejalashtirilishi to’g’riburchak shaklda (250x230 m), 5,7 ga, qadimda devor bilan o’rab olingan.

Axsikent-1A, Axsikent 1V – rejalashtirilishi to’g’riburchak shaklda, umumiy maydoni 35 ga, mil.av. III – II asrlarga oid, qalinligi 5 m devor bilan o’rab olingan.

Ershi – shaharning joylashish o’rni mulohazali. N.Ya.Bichurin Ershini Qo’qon shahri o’rnida, A.N.Bernshtam esa Mingtepa yodgorligida degan fikrni bildiradilar. Yangi ma’lumotlarga qaraganda, Ershi – Eski Axsi degan fikrlar paydo bo’ldi. Mil.av. III–I asrlarda Ershi Axsi o’rnida bo’lgan shahar 40 ga bo’lib, ark ikki qismdan iborat bo’lgan Esgarlik devor bilan o’rab olingan, qalinligi – 5 m, balandligi – 3 m.

Quva (Kubo) – hozirgi Quva shahri markazida tepalik mavjud bo’lib, mahalliy aholi o’rtasida «Shahriston» nomi bilan ma’lum. Yodgorlikni B.A.Latinin, V.D.Jukov, A.N.Bernshtam, V.A.Bulatova, I.Axrorov, Yu.A.Zadneprovskiy, B.Matbabaevlar arxeologik jihatdan o’rgandilar. Yodgorlikni 1956 yildan Ya.G’.G’ulomov rahbarligidagi arxeologik guruh o’rganishni boshlagan. Yodgorlikning qurilishi milodiy I – III asrlarga oid bo’lib, paxsa devor bilan o’rab olingan. Tadqiqotchi B.Matbabaev shaharning dastlabki qurilish davrini mil.av. V asrga oid ekanligi to’g’risida xulosalar chiqargan.

Surxondaryo viloyati hududida antik davr yodgorliklari

Eski Termiz – 1936–1938 yillarda M.E.Masson rahbarligida Termiz arxeologiya ekspeditsiyasi shaharni arxeologik jihatdan o’rganish ishini olib bordi. Uning «qal’a» qismida qazish ishlarini olib bordi va shaharning yoshini mil.av. III asr bilan aniqladi. 1981 yildan Arxeologiya institutining arxeologiya guruhi arxeologik qazish ishlarini olib bordi. Sh.Raxmanov 1993 yildan eski Termiz mudofaa devori qurilishi tarixini o’rganishni boshladi. Keyingi yillarda O’zbekiston-Yaponiya arxeologiya ekspeditsiyasi xodimlari (rahbari Sh.Pidaev) Eski Termizda arxeologik qazish ishlarini olib bormoqda, olingan natijalar shaharning qurilish davri mil.av.V asrga oid ekanligini isbotladilar.

Dalvarzintepa – Sho’rchi tumani hududida joylashgan, to’g’riburchak shaklda, umumiy maydoni – 30 ga, qadimda to’rt tomoni devor bilan o’rab olingan, devor o’z navbatida to’g’riburchakli kungurlar bilan o’rab olingan, ular orasidagi maydon 27–30 m. Yodgorlik 1967 yil L.I.Albaum tomonidan topilib, 1970 yildan boshlab G.A.Pugachenkova rahbarligidagi Xamza nomli san’atshunoslik institutining arxeologik guruhi yodgorlikda tekshirish ishlarini boshlab yubordi.

1971 yilda Dalvarzintepa uy xonalaridan birida kichik tuvakchada oltindan yasalgan 115 ta ashyolar topilgan. Ular xotin-qizlarning bezaklari, ya’ni bilaguzuklar, baldoq, tumor, turli shakldagi buyumlardan iborat bo’lgan. Yodgorlikda B.A.Turg’unov rahbarligida O’zbekiston-Yaponiya ekspeditsiyasi xodimlari qazish ishlarini olib bormoqda.

Zartepa – Surxondaryo viloyati Angor tumani hududida Sherobod-Termiz yo’lining o’ng tomonida 200 m uzoqlikda joylashgan. Rejalashtirilishi to’rt tomoni teng, umumiy maydoni – 16 ga. To’rt tomoni ikki qatorli devor bilan o’rab olingan bo’lib, yarim aylanali kungurlar bilan kuchaytirilgan, ular o’rtasidagi masofa – 34 m. 1972–1974 yillarda Q.Sobirov rahbarligidagi guruh Zartepaning mudofaa tizimini o’rganish ishlarini olib borib, 4 ga qurilish davridan iborat ekanligini aniqladi.