Qorako’l tuman kasb-hunar maktabining 2020- yil " " dagi Pedagogik kengashida muhokama qilindi va ma’qullandi. Bayonnoma № Kafedra mudiri: Sh. Ergashov

Tafakkur va til shining uning ruhiyatida qaror topayotgan

tafakkuri bilan aloqadorligi ham muhim hisoblanadi. Bu yerda butun va bo'lak aloqadorligini eslash o'rinli. Negaki, shakllanayotgan tafakkur inson sotsiogenezi omillaridan sanalgani holda, o'z tashuvchisi bo'lgan insonga to'laligicha tegishli.

Inson tafakkuri markazida uning yashashga bo'lgan intilishini, erishilgan tajribani mulohaza qilib undagi zarur jihatlarni ajratib olish orqali vaziyatga ta'sir etish yotadi. Ilk insonda dastlab tashqi dunyo jarayonlari o'rtasidagi aloqani anglash, yuzaki qiyoslash va muvofiqligini bilish tasodifiy yuz bergan deb hisoblanadi. Bunda inson ajdodlari tafakkuri doirasi butun va bo'lak munosabatni tushunish, makon va vaqt bog'liqligini anglash hamda obyektlarni o'zaro solishtirishda ularning tafakkur mantiqi hali ratsionallikdan xiyla uzoq bo'lgan. Ya'ni, tabiiy, hissiy bo'lib, obyektni qamrashga harakat qilingan.

Ibtidoiy kishilar tafakkuri moddiy ifodasini tilda topgan. Lekin tafakkur va til tarkibiy tuzilishi jihatidan farq qiladi. Ilk davrdanoq tafakkur shakllari va qonunlari uning tashuvchisiga nisbatan bir xil bo'lgan. Tafakkur har doim muayyan tildagi aqliy faoliyatdir. Til bundan farqli holda tashuvchisi guruhi doirasi bilan cheklangan. Uning moddiy ko'rinishi bo'lgan nutqning kelib chiqishi gominidlar kichik oilasi (pitekantrop, neandertal) davriga to'g'ri keladi. Har bir til o'ziga xos tarkib va ma'nodan iborat bo'ladi. Bu davrda til og'zaki nutq - vokalizatsiya shaklida, mimika, gavdaning holati va ishora yordamida olib borilgan aloqa ko'rinishida mavjud bo'lgan. 2 661

Sotsiogenez omili sifatida til ibtidoiy kishilarni birlashtirib, axborotlarni berish va olish imkoniyatini ta'minlagan. Hayot faoliyatining murakkablashuvi bilan axborotlarga bo'lgan ehtiyoj tilning rivojlanishini taqozo etgan. Til tabiiy tovushlar yig'indisidan hosil bo'lgan. O'zaro aloqa ehtiyoji bu primitiv, ammo muhim vositani takomillashtirishni taqozo qiladi. Natijada ovoz va tovushlar ko'rinishida keltirilib, ulardan so'zlar yasash mumkin bo'ladi.

Tilda, uning keyingi rivojlanishi davomida ifodalanish orqali ta'sir etish va mansublikni aniqlash vazifalari farqlanadi.

Inson ajdodlaridagi til asta-sekin narsalar va jarayonlar mohiyatiga kirib borish vositasiga aylandi. Unda muhim bog'lanishlar va munosabatlar qayd etila borgan. Inson tashqi muhitga hayvonlarga qaraganda yaxshiroq moslashish imkoniyatiga ega bo'ladi. Ayni vaqtda, olingan bilimlar tufayli inson tashqi voqelikni o'ziga moslashtirishga muayyan darajada erishib boradi.

Barcha hayvonlar hayotida bo'lganidek,

gominidlar faoliyatida ham tadrijiylikning umumiy turi sifatida ruhiyat bilan bog'liq bo'lgan tanlov mavjuddir. Biroq sotsiogenezda uning o'rni ibtidoiy jamoa kishilari to'dasida boshqa hayvonlardagi eng kuchlisining yashab qolishi bo'lmay, balki birgalikdagi faoliyatini lozim darajada tashkil etgan individ tanlanadi. Chunki gominidlar jamoasi qanday tashkil etilganiga bog'liq holdagina ularning keyingi hayoti davom etadi. Aks holda ichki yoki tashqi ta'sirlar ostida ular qirilib ketgan bo'lar edi.

Tanlov ba'zan shunday yuz berishi mumkinki, bunda individlar o'zlari uchun emas, balki mansub bo'lgan guruhi uchun zarur xatti- harakati orqali tanlanadi va shuning natijasida yashab ham qoladi. Bunda gominidlar jamoasining aniq tashkillashganligi yashash uchun kurashda hal qiluvchi vosita hisoblanadi.

Kishilar ajdodlarining areali kengayib borishi bilan ularning xilma- xil sharoitlarga, birinchi navbatda, har doim ham qulay bo'lmagan tabiiy sharoitlarga duch kelishi o'z-o'zidan ravshan. Primatlarning sharoitlarga ko'nikishi natijasida ular turlarining ayrimlari ichida farqlanish yuz bergan. Bu jarayonda ham tanlov namoyon bo'lib, ularning yangi xususiyatlari mustahkamlanib borgan.

Tanlov

Asosiy tushunchalar