Qo‘qon xonligida kitobat va kutubxonachilik tarixi bob. Qo‘qon xonligida ijtimoiy-siyosiy va madaniy jarayonlar

Turdi Ali Xo‘qandiy Muhammad Nazir o‘g‘li
– xattot, me‘mor, davlat arbobi. 
XIX asrda yashab o‗tgan. Xo‗qand shahrining shimol biqinidagi To‗liboy Mirzo 
(hozirgi Tulaboy) qishlog‗ida tavallud topgan. Madrasai Mirda tahsil olib, xususiy 
domullolardan ham dars o‗qigan. Jali qalamda yozadigan mohir xattotlardandir. 
Me‘morchilik sohasida ham tajriba orttirgan. Xudoyorxonning saroy a‘yonlaridan 
bo‗lgan. Yangi o‗rda (Xudoyorxon o‗rdasi) qurilishiga sarkorlik qilgan. Xudoyorxon 
o‗rdasi peshtog‗ining o‗ng tomonidagi jali xat Turdi Ali Xo‗qandiyniki bo‗lib, chap 
tomonidagisi esa Mirzo Mir Mahmudiy Xo‗qandiynikidir.
To‘raxon Mahdum Xo‘qandiy Zufarxon Mahdum o‘g‘li
61
 – 
xattot, mudarris, 
mutarjim. Nonvoylik guzar mahallasida umrguzaronlik qilgan. Mahalla maktabida va 
otasining xalfa - shogirdlari qo‗lida savod chiqarib, Madrasai Mirda tahsil olgan. Ilmi 
60
Bobobekov H.N. Qo‘qon tarixi. T.: Fan, 1996. 195-b. 
61
Murodov A. O‘rta Osiyo xattotlik san‘ati tarixidan. Toshkent: 1971. 138-b. 

---

kuchli bo‗lganligi tufayli mazkur madrasada mudarrislikka olib qolingan. Husnixat 
san‘atini Nosirhoji Xo‗qandiydan o‗rgangan. Jali qalam bilan yoziladigan xatlarning 
barcha turlarida (ko‗fi, suls, nasx, nasta‘liq, rayhoniy, riqo‘, devoni, shajari va 
boshqalarda) yozuvchi xattotlardan bo‗lib, talabalarga husnixat ta‘limi berish, ilmiy, 
adabiy asarlarni fors tilidan o‗zbek tiliga tarjima etish va ko‗chirish, shogirdlarga 
sarmashqlar yozish bilan shug‗ullanar edi. To‗raxon Mahdum Xo‗qandiy 1925 yilda 
vafot etgan. 
 To‘ra Xoja Husayniy Xo‘qandiy
62
–
alloma, xattot. Xo‗qand xattotlik 
maktabining ilk namoyandalaridan. XVIII asrning ikkinchi yarmi – XIX asrning 
birinchi yarmida yashab, ijod qilgan. Iste‘dodli xattot Abulg‗ozi Xoja Xo‗qandiyning 
otasi. Madrasai Mirning birinchi mudarrislaridan. Suls va nasta‘liq xatlarida bir 
qancha diniy darslik va qo‗llanmalanrni ko‗chirib, kitobat qilgan. Ko‗plab shogird 
chiqargan.