Qo‘qon xonligida kitobat va kutubxonachilik tarixi bob. Qo‘qon xonligida ijtimoiy-siyosiy va madaniy jarayonlar

Behjat Xo‘qandiy –
alloma, shoir, xattot, davlat arbobi. Nomlari Mirzo Ayyub 
bo‗lib, shoir va muarrix Mirzo Qalandar Mushrifning o‗g‗illari bo‗ladilar. Amir 
Umarxon davrlarida yosh yigit bo‗lsalarda, iste‘dodli alloma va shoir sifatida 
Fazliyning tazkirasidan joy oladilar. Fazliy u kishi xaqida shunday yozadi:
Garat husni ma’nist maddi nazar, 
 
 
 
 
 
 
Zi tahqiqi Bahjat mashav bexabar. 
 
Tarjimasi:
Agar maqsading so‘z ma’nolarini yaxshi anglash bo‘lsa,
 
 
 
Bahjat yaratgan mazmun – ma’nolardan xabarsiz qolma. 
Muhammad Alixon davrida saroy kutubxonasiga mudir etib tayinlanadilar va 
Kitobdor Mirzo degan nom oladilar. Saroy kutubxonasi shunchaki kitob saqlanadigan 
joy bo‗lmay, mamlakat fanlar akademiyasi vazifasini ham bajargan. SHuningdek, bu 
45
Muhammad Yahyoxon Xo‗qandiy. ―Xo‗qandi latif tarixi‖ (Tazkira). Toshkent: 2021. 

---

erda kitobat ishi ham yo‗lga qo‗yilgan. YUz nafardan ortiq xattotlar Jaloliddin 
Rumiy, Abdurrahmon Jomiy, Mir Alisher Navoiy, Fuzuliy, Bedil asarlarini; Qur‘oni 
Karim, Hadisi SHarif va boshqa diniy asarlarni ko‗chirib, kitobat qilganlar. 1842 yili 
amir Nasrullo bostirib kelganda, Muhammad Alixon bilan birgalikda qochadilar. 
Qo‗lga tushganlaridan so‗ng u kishini shaxsan amir o‗zi so‗roq qiladi. Behjat 
Muhammad Alixonga bo‗lgan sadoqatlarini ro‗yi-rost aytadilar. Zindondan 
qochishga muvaffaq bo‗ladilar. 1286 (1869) yilda vafot etadilar. SHahardagi o‗zlari 
yashagan mahalla ―Kitobdor Mirzo‖ deb nom olgan. G‗azallaridan bir namuna: 
Fasli 
navbahor 
o‘ldi, tozaru 
gulistonlar
 
 
 
 
May bila qiling ahbob o‘zga ahdu 
paymonlar 
Ayb emas agar hardam o‘psalar ayog‘ini 
Kokilin girftori zulfidek parishonlar 
Ul pari erur Layli el bo‘lub anga Majnun 
Kezdilar quyun yanglig‘ vodiyi biyobonlar 
Ko‘zi husn bog‘ida nargisu yuzi guldur 
Og‘zi g‘unchai xandon kiprigi xiyobonlar 
O‘rgatib qading vasfin ishq maktabi ichra 
Saqladi alif yanglig‘ dil orasig‘a jonlar 
Masti nozi kofurdur begunoh qatl aylar 
CHiqsa xar zamon sarxush tojrang, ey musulmonlar 
Baski xati yodida jon berur edim Behjat 
Tong emas agar chiqsa qabrim uzra rayhonlar.