|
Bug'doydoshlarga misol qilib, respublikamizda keng tarqalgan qilqon (quyon) arpani olish mumkin. Qilqon arpa turkumiga oid, bo‘yi 15-40 sm keladigan bir yillik o‘t. Uni ariqlar bo‘yida; yo‘l yoqalarida, adir va tog‘ etaklarida uchratish mumkin. Qilqon arpa martrimg boshidayoq unib chiqadi. Uning poya va barglari juda silliq. Bargining eni 4 mm dan oshmaydi. U aprelning oxirida boshoq chiqaradi va may oyida gullaydi. To‘pguli boshoq. Boshoqchalar to‘pgul o‘qidagi bolrtmalar ustida 3 tadan to'planib joylashgan.
lyunda qilqon arpaning mevasi pishib to‘kiladi. Boshoq chiqarguncha uni mollar yaxshi yeydi. Boshoq chiqarib gullab boMgandan so‘ng, uni mol yemaydi, chunki qilqon arpaning qiltiqlari juda daglallashib qoladi.
Adiming yuqori va tog‘ning o‘rta qismida joylashgan yalangliklarda bo‘yi 50-150 sm keladigan piyozli arpa o‘sadi. Uni javdar, xarduma, tak-tak, toglarpa deb atashadi. Javdar arpa arpa turkumiga oid ko‘p yillik olt bo‘lib, poyasining tubida, (chuqurlikda) 4-5 sm tuproq ostida piyoz hosil qiladi.
Bu tur respublikamiz tabiiy pichanzorlarini hosil qiluvchi o‘simliklardan biridir. Pichan tayyorlash uchun u gullagan vaqtda-may oyining oxiri iyunnmg boshlarida o‘riladi.
0‘zbekistonda arpa turkumiga oid 7 tur o‘sadi, bulardan 2 tasi don uchun ekiladigan madaniy tur, qolganlari esayovvoyi /wrlardir.
0‘zbekistonda oilaning tabiiy holda tak-tak, g‘umay, qo‘ng‘irbosh, ajriq, qamish kabi turlari o‘sadi.
O'zbekistonda (Allepp jo‘xorisi) g‘umayni bilmaydigan odam kam topiladi. G'umay jo‘xori turkumiga oid, bo‘yi 50-150 sm keladigan ildizpoyali ko‘p yillik o‘t. U asosan sug‘oriladigan ekinlar orasida, ayniqsa paxtazorlarda ko‘p o‘sadi, hosildorlikka katta zarar keltiradi.
0‘zbekistonda jo‘xori turkumiga oid 7 ta tur o‘sadi. Bulaming g‘umaydan boshqa 6 tasi madaniy tur bo‘lib, don, ko‘kpoya olish, silos tayyorlash uchun va umuman oziq o‘simlik sifatida ekiladi.
Begona o‘tlardan yana biri chayir ajriqdir. Buni shirin ajriq, chayir deb ham atashadi. Chayir ajriq turkumiga mansub uzun va sershoh ildizpoyali ko‘p yillik o‘t. Gullari panjasimon shoxlangan to‘pgulda joylashgan.
Poyonsiz cho‘l va adirlarda joylashgan qorako"lc\\\WV. yaylovlarida o‘sadigan em-hashak o‘simliklardan biri qo‘ng‘irbosh turkumiga mansub o‘simliklardir. Piyozchali qo‘ng‘irbosh bug"doydoshlar oilasining qongirbosh turkumiga mansub, chim hosil qiluvchi ko‘p yillik o‘t. 0‘zbekistonda qo‘ng‘irbosh turkumiga mansub 26 ta turi o‘sadi. Bulaming hammasi ham chorvachilikda katta ahamiyatga ega bo‘lgan em-hashak o‘simligidir.
Oziq-ovqatning asosiy manbalaridan biri va qadim zamonlardan beri ekilib kelinadigan o‘simlik - bug‘doy, sholi, tariq, makkajo‘xori va oq jo‘xorilar ham bug"doydoshlar oilasiga mansubdir.
Bug"doydoshlar oilasiga asosan bir va ko‘p yillik o‘tlar kiradi. Ulaming poyalari bo‘g‘imlarga ajralgan. Barglari barg qini vayaprog‘idan tashkil topgan. To‘pguli boshoq.
Bug"doydoshlar oilasidan faqat 2 ta tur 0‘zbekiston Respublikasi «Qizil kitob»iga kiritilgan.
Bilib qo"ygan yaxshi.
0‘zbekistonda togMarda keng tarqalgan uchqat (Lonicera) ning guli yomg'ir yog'ishi oldidan kuchli, yoqimli hid larqatadi, qurg'oqchilik oldidan esa butunlay hidini yo ‘qotadi.
Botaniklaming hisobiga ko‘ra yer yuzida ob-havoni oldindan aytib beradigan o‘simliklaming 400 ga yaqin turi mavjud.
Ayrim 0‘simliklar masalan, sachratqi quyosh shu‘lasi yalt etib tegishi bilan gultojbarglarini yozib, quyosh botishi oldidan gullarini yumib oladi.
Xuddi shunday lolalar ham quyosh nur sochib turgan paytda ochilib, quyosh botishi bilan yopiladi.
Quyosh botishi bilan namozshomgul gultojbarglarini tezlik bilan yoza boshlaydi. Ochilayotgan paytida o‘ziga xos qandaydir ovoz ham chiqaradi. Erta tongda quyosh nur sochishi bilan gullarini yumib oladi.
0‘simliklar turiga, o‘sish sharoitiga qarab turlicha tezlikda o‘sadi. Ko‘pchilik o‘simliklar bir minutda 0,005 millimetr tezlik bilan o‘ssa, qovoq juda ham tez, ya’ni 1 minutda 0,1 millimetr o‘sar ekan. Shuning uchun ham qovoq palagining uzunligi jihatidan poliz ekinlari orasida birinchi o‘rinda turadi. Aniqlanishicha yil davomida (sentabr oyining oxirigacha) qovoq palagining uzunligi o‘rtacha 15-20 m ga yetar ekan. Qulay sharoitda undan ham uzun bo‘lishi mumkin.
0‘simliklar ichida kungaboqarning poya o‘zagi eng yengil qism hisoblanadi. Uning 1 sm3 o‘zagining og‘irligi 0,0028 gramm, 1 sm3 hajmdagi po‘kagi (probka)ning og‘irligi esa 0,24 gramm keladi.
XVbob.O SIMLIKLARNING ASOSIY BO LIMLARI
0‘simliklar dunyosi juda keng bo‘lib, o‘z ichiga gulli o‘simliklardan tashqari, sodda tuzilgan bakteriya, bir hujayrali va nisbatan murakkab tuzilgan ko‘p hujayrali, sporali o‘simliklarni ham oladi. 0‘simliklar dunyosil tuhan vayuksak o"simliklarga bo'linadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
