Qoqio tdoshlarmng

Qizil lola urug'idan va piyozidan ko'payadi. Urug‘dan o‘sgan lola 9- 10 yilda, piyozchasidan o‘sgani esa 4-5 yilda gullab urug‘ beradi. Uning guli juda chiroyli. Ilgarilari qizil lola g‘arq ochilganda adirlarda xuddi qizil gilam to'shalgandek manzara hosil bo‘lar edi. Keyingi paytlarda odamlaming shafqatsiz ravishda yulishi va piyozlarining kavlab olinishi natijasida uning soni juda kamayib ketgan. Hozirgi vaqtda u muhofaza
qilinadi va 0‘zbekistonning «Qizil kitobi» ga kiritilgan. Uni yulish va piyozlarini kavlab olish qat’iy man qilingan. Shu bilan bir qatorda qizil lolani rriadaniylashtirish ustida 0‘zbekiston Respublikasi Fanlaf Akademiyasining Botanika bog‘ida ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda.
0‘zbekistonda lolalarning 25 ta turi uchraydi. Ular bir-birlaridati gulining rangi, katta-kichikligi, bargi, piyozi va mevasining shakli va boshqa belgilari bilan farq qiladi. Bularning hammasi ham 0‘zbekistonning «Qizil kitobiga» kiritilgan. Agar 1-2 gulni olish zarurati tug'ilib qolsa, unda ehtiyotlik bilan, poya ostidagi ikkita bargini qoldirib, qirqib olish kerak. Agar barg qoldirmay yulib olinsa, tubidagi piyozga zarar yetadi va o‘simlik nobud boMadi.
Bahoming birinchi darakchilari sifatida mart oyining boshlaridayoq, boychcchaklar unib chiqadi. Bular bo‘yi 10-15 sm keladigan, ingichka poyali va ingichka bargli, tubida piyozchasi bor ko'p yillik o‘tlardir. Gullari sariq yoki och sariq. Guli va mevasining tuzilishi umurnan lolanikiga o‘xshaydi. 0‘zbekistonda boychechak turkumining 30 ga yaqin turi o‘sadi. Bular bir-biridan asosan piyozchalari, barglari va mevalarining shakli bilan farq qiladi. Boychcchaklar asosan adirlarda va tog‘ etaklaridagi bo'z tuproqli yerlarda o‘sadi.
Shirachlar turkumiga qisqa ildizpoyali, ildizi yo‘g‘onlashgan, barmoqsimon va yulduzsimon bo'lib joylashgan, poyasi bargsiz, shoxlamaydigan; bo‘yi 1-3 m gacha yetadigan, uchi to‘pgul bilan tugaydigan juda chiroyli ko‘p yillik o‘tlar kiradi.
Ulaming barglari tarnovsimon, uch qirrall, faqat ildiz bo‘g‘izida joylashgan. Gullari oq, pushti, sariq, to‘q pushti bo'lib, poya uchidagi silindrsimon to'pgulga o‘mashgan. Gulqo‘rg‘oni erkin, 6 bargchali bo‘lib, quyi qismidan qo‘shilib o‘sgan. Changchilari 6 ta, urug‘chisi 3 ta mevabargning qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Mevasi sharsimon ko‘sakcha. 0‘zbekistonda shirachning 20 turi uchraydi. Bulardan ko‘pchiligi adirlarda va tog' yonbag‘irlarida o‘sadi. Shirachlar apreldan boshlab gullaydi, lekin ularning gullash davri uzoq davom etadi. Buning sababi shundaki, oldin to‘pgulning eng ostidagi gul ochiladi, so‘ng yuqoridagi gullar birin-ketin ochila boshlaydi. Oldin ochilgan guldan hosil bo‘lgan meva iyul oyida pishadi.
Shirachlarning ildizida yopishqoq modda bor. Sun’iy yelim ishlab chiqarilguncha, shirachlar ildizidan yelim tayyorlangan. Hozirgi vaqtda 0‘zbekistonda o‘sadigan shirachlarning 16 turi 0‘zbekistonning «Qizil kitobi»ga kiritilgan.
Loladoshlarga yowoyi holda o‘sadigan olg‘i va xolmonlar ham kiradi.
Loladoshlarga. bir va ko‘p yillik o‘simliklar kiradi. Ulaming gulqo‘rg‘oni oddiy, tojbargsimon, changchisi 6 ta, urug'chisi 1 ta, mevasi ko‘sakcha. Manzarali o‘simlik.
Loludoshlar oilasiga mansub turlardan 25 tasi 0‘zbekiston Respublikasi «Qizil kitob»iga kiritilgan. Ulardan 23 tasini lolalar tashkil etadi.