Qoplama hosil qiluvchi polimerlar texnologiyasi

KUKUN MATERIALLARNING TAVSIFI
Kukun materiallar – sanoatda qo’llashga mo’ljallangan lok-bo’yoq materiallarining eng istiqbolli turlaridan biridi. Ularning eng muhim afzalliklari: erituvchining yo’qligi, deyarli chiqindisiz qoplama texnologiyasi (bo’yoqni surkashdagi utilizatsiya darajasi 100% ga yaqin), qoplama olishning oddiy va iqtisodiy tejamkor jarayoni va yaxshi himoyaviy xossalaridadir. Kukun bo’yoqlarning ikki guruxi mavjud: termaplast va termoreaktiv. Birinchisi kimyoviy o’zgarishlarsiz, asosan zarrachalarning suyuqlanishi va suyuqlanmalarning sovushi hisobiga qoplama hosil qiladilar. Ular asosida olinadigan qoplamalar qaytar, termoplast va ba’zida eruvchan hisoblanadi. Ikkinchi gurux materiallarida qoplama shakllanishi kimyoviy o’zgarishlar va zarrachalar suyuqlanishi natijasida boradi. Bunday qoplamalar qaytmas, suyulanmaydiganva erimaydigan hisoblanadi. Ishlab chiqarilish va ishlatilish xajmiga ko’ra ikkinchi gurux materiallari hisoblanadi, ular 85% dan oshig’ini tashkil etadi.

Kukunli tarkiblar – to’kiluvchan dispers materiallar bo’lib, zarrachalar o’lchami termoreaktiv bo’yoqlarda bir necha mikrometrlardan 80-100 mkm gacha,termoplastlarda esa 200-300 mkm gacha bo’ladi. Bu ko’p komponetli sistemalardir. Ular tarkibiga kiruvchi ingridientlar – qoplama hosil qiluvchilar, pigmentlar, to’ldiruvchilar, plastifikatorlar, modifikatorlar, qotirish agentlari va boshqalar – suyuqlanmani keyingi maydalanishi bilan quruq (kukun shaklida) yoki nam (suyuqlanma holatida) usulda aralashtiriladi. Birinchi usuldan polimerlardan termoplast bo’yoqlar olishda foydalaniladi, ikkinchi usuldan oligomerlardan termoreaktiv bo’yoqlar olishda.

Kukunli lok-bo’yoq materiallariga bir qator spetsifik talablar qo’yiladi. Ular tashishda va saqlashda, xarakatlanuvchan va to’kiluvchan kukun holatida barqaror bo’lishi (agregatlanmasligi, qumoqlanmasligi) kerak. Shu maqsadda shishalanish harorati 60⁰S dan kam bo’lmagan qoplama hosil qiluvchilar qo’llanadi. Bo’yoqlarni saqlash harorati 27 ⁰C da cheklaniladi.

Termoreaktiv bo’yoqlarni kimyoviy qarishini oldini olish maqsadida qotiruvchilarni shunday tanlanadiki bunda, ularni normal haroratda qoplama hosil qiluvchi bilan kimyoviy o’zgarishlarga kirishmasiligining oldi olinadi.

Kukunli bo’yoq va materiallarga qo’yiladigan talablar – isitilgandagi suyuqlanish (zarrachalar monolitizatsiyasi), termoreaktiv tarkiblar esa qo’shimcha – qisqa oraliq vaqt ichida kimyoviy qotish qobiliyati.

Eng ko’p tarqalgan termoreaktiv tarkiblar: epoksidli, poliefirli, epoksidli-poliefirli, poliuretanli, poliakrilatli; termoplastlar: polivinilxloridli, polivinilbutiralli, polietilen, polipropilen, poliamid, pentaplast, ftoroplast asosidagi.

Kukunli lok-bo’yoq materiallarinig dunyo bo’yicha ishlab chiqarilish xajmi 2007 – yilda 1 mln.t. dan oshdi. Ularning ishlatilish soxalari yetarlicha xilma-xildir. Kukun bo’yoqlarni ko’pgina miqdori xo’jalik texnikasini, transport vositalarini, metalli mebellarni, quvurlarni bo’yashda ishlatiladi. Yirik ist’emolchilardan yana biri avtomobil, elektrotexnika va radioelektronika sanoati hisoblanadi. Shu soxalarda va biroz qurilish industriyasida ular borgan sari suyuq organik erituvchili lok-bo’yoq materiallarini siqib chiqarmoqda. Kukun bo’yoqli qoplamalar shuningdek galg’vanik, silikatli qoplamalar va murakkab elektrizolyatsiya turlari uchun yaxshi o’rindosh hisoblanadi.