’RUZ NI LIB B RISH T
GIYASI
r s ni -
O’quv v qti – 2 s
t
shg’ul t sh kli -
vzu bo’yich vizu ll shg n - m ’ruz
’ruz r
si
1. Q nun ustuv rligi -huquqiy d
kr tik
vl tning muhim prinsipi
2. O’zb kist nd q nun chiq ruvchi, ijr
etuvchi v sud h kimiyati: m hiyati v
riv jl nish b sqichl ri
3. Q nun ustuv rligi t
yilining
O’zb kist nd d
kr tik, fuq
lik j miyati
qurilishid gi
miyati
O’quv m shg’ul tining m qs di: Huquqiy d vl t tushunch si, qonun ustuvorligi,
vl t b shq ruvini d
kr tik
sd t shkil etish, h kimiyatning bo’linish
prinsipl ri h qid tushunch h sil qilish
gik v zif
r:
O’quv f
liyati n tij
ri
vzuning m qs di v v zif
ri
bil n t nishtirish;
Darsning m qs d v v zif
rini ytib b
di;
Qonun ustuvorligi tushunch si,
huquqiy davlat,uning
siy
lgil ri v
ususiyatl rini
tushuntirib b
di;
Huquqiy d vl t v uning ususiyatl rini ytib
di;
vl t b shq ruvini d
kr tik
sd t shqil etish, h kimiyatning
bo’linish prinsipl ri v P rl
nt
tuzilishini tushuntirib b
di;
kr tik huquqiy d vl td d vl t
shq ruvining t
yill rini t hlil qil
di;
Huquqiy d vl t j miyat s
rini
isl h qilishning
si ek nligini
yoritib b
di;
Must qillikd n so’ng O’zb kist nd
kr tik huquqiy d vl t v erkin fuq
lik
miyati qurish b
sid
lib b ril yotg n
isl
tl rni tushuntirib b
di.
O’qitish usull ri v t nik si
M ’ruz , Q nd y rg
yz ri, d
t v
gr fik rg
yz r
O’qitish v sit
ri
Shakll r, s
r, t rq tm m
ri ll r
O’qitish sh kli
, guruh-guruh bo’lib ishl sh
O’qitish n
ti
mpyut r, pr
kt r m vjud udit riyal r
nit ring v b
sh
g’z ki n
t, d
t s
l-j
b , r yting
tizimi
sid b
sh
’RUZ NING T
GIK
RIT SI
Ish j
yoni v qti
liyatning m zmuni
O’qituvchi
1-b sqich
vzug kirish
(20 minut)
1.1. M vzuni o’zl shtirishd
yd
nish uchun z rur bo’lg n
biyotl r ro’yh ti bil n t nishtir di
Tingl ydi
1.2. O’quv m shg’ul ti m vzusi bil n
nishtir di. Uning m qs di v o’quv
liyati n tij
rini b yon et di
Yozib
di
1.3. M vzu bo’yich m ’ruz
shg’ul tining t yanch ib
ri v
’ruz r
sig iz h b
di (1–
il
) v “ qliy hujum” usulid n
yd
nib m ’ruz ni b shl ydi (2-
il
)
Yozib
di
2 – b sqich
siy bo’lim
(50 minut)
2.1. Q nun ustuv rligi-huquqiy
kr tik d vl tning muhim
printsipi s
lini 1-2-3- shakll r rq li
tushintir di
hlil qil di,
shakll rg e’tib r
til di
2.2. O’quv m shg’ul tining ikkinchi
li “O’zb kist nd q nun
chiq ruvchi, ijr etuvchi v sud
kimiyati: m hiyati v riv jl nish
sqichl ri”ni 4-12-shakll r rq li
tushuntiril di. 1-2-o’quv t pshiriql r
rilishini n
t qil di (3-4-
il
r)
Mu yyan biliml r
o’zl shtiril di,
shakll rg e’tib r
til di,
pshiriql rni
di
2.3. M ’ruz ning uchinchi s
li
“Q nun ustuv rligi t
yilining
O’zb kist nd d
kr tik, fuq
lik
miyati qurilishid gi
miyati”
Pr zid ntimizning 2010 yil 27
yanv rd gi liy M jlis q nunchilik
si v s
tning qo’shm
jlisid gi “M ml
timizni
rniz siya qilish v kuchli
fuq
lik j miyati b rp etish – ustiv r
qs dimiz” m ’ruz si
sid
muh
etil di
Muh
f
l
tn sh dil r,
ll r b
di v
must qil fikr
bildir dil r
3- b sqich
Yakuniy qism
(10 minut)
3.1. Huquqiy d vl t v h kimiyatning
bo’linish prinsipl ri v bugungi kund
ml
timizd
lg
shiril yotg n isl
tl rinng
miyati
to’g’risid yakuniy ul
b
di.
Mun
t v
must qil fikrl r
bildir di
3.2. M vzu m qs dig erishishd gi
tingl vchil r f
liyati t hlil qilin di v
di.
di
1-ilova
2-ilova
qliy hujum
TAYANCH TUSHUNCHALAR
qonun ustuvorligi – huquqiy davlatning asosiy printsipidir. Unda qonun
hukmron hisoblanib, ijtimoiy turmush asoslari va rivojlanish m zonlari
qonun asosida yaratiladi.
hokimiyatning bo’linish printsipi – adolatli, d mokratik, huquqiy davlatning
eng muhim b lgilaridan biri bo’lib, bunda hokimiyat – qonun chiqaruvchi,
ijro etuvchi va sud hokimiyatlaridan iborat bo’ladi.
qonun chiqaruvchi hokimiyat – davlat va jamiyat boshqaruvi va hayotiga doir
qonunlar qabul qiluvchi va t gishli tartibda ularning nazorati bilan
shug’ullanuvchi hokimiyat.
Sud qokimiyati – fuqarolarga nisbatan sudlovni amalga oshirishda
o’zboshimchalikka yo’l qo’ymaslik, odil sudlovni amalga oshirish, huquq
va erkinliklar kafolatini yaratish, shuningd k, fuqarolarga nisbatan
chiqarilgan hukm va qaror yuzasidan shikoyatlar qilishlari uchun imkoniyat
yaratish hamda sudyalarning mustaqilligini ta'minlash va ularning huquqiy
holatini mustahkamlashga yo’naltirilgan hokimiyat.
Davlat nima?
Huquq nima?
Qonun nima?
1-shakl
2-shakl
O’ZB KISTON R SPUBLIKASI KONSTITUTSIYASI
15-MODDASI:
O’zb kiston R spublikasida
O’zb kisto
spublikasining
Konstitutsiyasi va
qonunlarining ustunligi
so’zsiz tan olinadi.
Davlat, uning organlari,
mansabdor shaxslar,
jamoat birlashmalari,
fuqarolar Konstitutsiya va
qonunlarga muvofiq ish
ko’radilar.
Qonun ustuvorligi - huquqiy davlatning asosiy
printsipidir. U hayotning barcha sohalarida
qonunning qat'iyan hukmronligini nazarda
tutadi. h ch bir davlat organi, h ch bir xo’jalik
yurituvchi sub' kt, ijtimoiy-siyosiy tashkilot,
ch bir mansabdor shaxs,h ch bir kishi
qonunga bo’ysunish majburiyatidan xalos
bo’lishi mumkin emas.
Islom Karimov
Qonun ustuvorligi
0
7.01
.201
2
11
Huquqiy davlat
Davlatning asosiy vazifasi xalq manfaatlariga xizmat
qilish
Hokimiyatlar
taqsimlanishi
Fuqarolik jamiyati
shaklidir
Hokimiyatning
suistemol
qilinishiga
to’sqinliq qilinadi
Fuqarolarni mansabdor
shaxslardan himoya
qiladi
davlat idoralari faoliyatining
samarali bulishiga yordam beradi
davlat huquqiy bulishi uchun
kuchli, xayot kechirib keta
oladigan, erksevar, xar kanday
antidemokratik tajovuzlarga
karshilik kursata oladigan jamiyat
bulishi kerak.
Demokratik jamiyatning eng muhim belgilaridan biri – jamiyat a`zolarining qonun oldidagi
tengligining, Konstitutsiya vaqonunlarning ustivorligining ta`minlanganligidir
4-shakl
166
Hokimiyatlar taqsimlanishi nazariyasi quldorlik davriga
borib taqaladi, ammo huquqy-siyosiy ta`limot sifatida XVII-
XVIII asrlarda burjua inqiloblari davrida shakllandi.
Hokimiyatlarning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va federal
turlarga bo’linishi Jon Lokkning fikricha, inson huquqlarini
ta`minlashning eng muhim vositalaridan biridir. Bunda "barcha
qonun chiqaruvchi hokimiyatga itoat etadi, chunki u qonunlarni
o’rnata oladigan eng oliy idoradir".
Frantsuz tarixchisi va faylasufi Sharl Montesk'ening
fikricha "adolatli qurilgan davlatda hokimiyat yagona emas,
balki bir-biriga tobe bo’lmagan uchta hokimiyat - qonun
chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bulinishi shart.
Ular mutlaqo bir kishi qo’lida to’planmasligi kerak.
5-shakl
6-shakl
167
Hokimiyatning uch
tarmog’i
Davlat hokimiyatining taqsimlanishi tamoyili,ya`ni davlat
hokimiyatining qonun chiqaruvchi, ijroiya
sud
hokimiyatiga bo`linishi demokratik huquqiy davlatga
xosdir.
O`zbekiston Respublikasining 1992 yilgi yangi
Konstituiyasida hokimiyatlar taqsimlanishi printsipi
o’zining qonuniy ifodasini topgan. Konstitutsiyaning 11-
moddasiga asosan, O`zbekiston Respublikasida davlat
organlarining tizimi hokimiyatlarning qonun chiqaruvchi,
ijro etuvchi, sud hokimiyatig taqsimlanishi printsipiga
tayanadi.
167
O`zbekiston Respublikasi
QONUN CHIQARUVCHI HOKIMIYATI
OLIY MAJLIS
O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
Konstitutsiya,konstitutsiyaviy qonun, qonun, qaror, murojaat,
deklaratsiya, bayonlar kabi qonuniy aktlar qabul qiladi.
7-shakl
8-shakl
Quyi palata doimiy
faoliyatdagi 150
deputatdan iborat bo`lib,
siyosiy partiyalardan
ko`rsatilgan nomzodlarga
ovoz berish orqali
saylanadi.
:
Senat a`zolari har bir
hududiy-ma`muriy
Kengashdan 6 kishidan
saylanadi,16 senator
Prezident tomonidan
belgilanadi.Umumiy
senatorlar soni 100 kishini
tashki qiladi
9-shakl
10-shakl
qabul qilingan qonunlar soni –
250 dan ziyod
Shu jumladan:
58
10
Qonunchilik palatasiga taqdim etilgan qonun loyihalari –
Shu jumladan:
44
42
160
297
11-shakl
170
O`zbekiston
Respublikasi
Prezidenti
Ijroiya Hokimiyat
organlari tizimi
Vazirlar Mahkamasi –
hukumat, vazirliklar, davlat
qo`mitalari, viloyatlar ,
tumanlar va shaharlar
hokimlari, ular
rahbarligidagi bo`limlar va
boshqarmalar,shuningdek,
korxonalar, tashkilotlar va
muassasalarning
ma`muriyati ham kiradi
Ijroiya Hokimiyati Oliy
Majlis qabul qilgan
qonunlar va qarorlarni,
Prezident farmonlarini,
hukumat qarorlari va
farmoyishlarini ijro etish
hamda shu jarayonda
yuzaga keladigan faoliyat
va munosabatlarni
boshqarishdan iborat
O`zbekiston Respublikasi
IJROIYA HOKIMIYATI
zirl r M hk
si - O`zb kist n R spublik sining Hukum ti -
iqtis diyot, ijtim iy v m ’n viy s
rning s
li f
liyat
ko`rs tishig , q nunl r ijr etilishig , liy M jlisning b shq
rl ri, O`zb kist n R spublik si Pr zid ntining f rm nl ri,
rl ri v f rm yishl ri b
rilishig r hb rlikni t ’minl vchi
O`zb kist n R spublik sining ijr etuvchi h kimiyat rg ni
his bl
di.
zirl r M hk
si o`z f
liyatini O`zb kist n R spublik sining 6
y 1993 yild gi N818-XII s nli «O`zb kist n R spublik sining
zirl r M hk
si to`g`risid »gi Q nunig muv fiq lib b
di.
zirl r M hk
si d vl t b shq ruvi rg nl ri tizimig v o`zi
shkil et dig n o`j lik b shq ruvi rg nl ri tizimig b shchilik
qil di, ul rning h mjih tlik bil n f
liyat ko`rs tishini t ’minl ydi.
12-shakl
3-il
1-o’quv t pshiriq
Fikr riting v b
ring.
171
O`zb kist n R spublik sid sud h kimiyati q nun v ijr h kimiyati, siyosiy
rtiya, b shq j
t birl shm
rid n mustaqil f
liyat ko`rs
di.
O`zb kist n R spublik sid sudl rning f
liyati “Sudl r
to`g`risid ”(14.12.2000 yild gi yangi t hriri)gi O`zb kist n R spublik sining
nuni bil n t rtibg s lin di.
O`zb kist n R spublik sid :
O`zb kist n R spublik sining K nstitutsiyaviy sudi
O`zb kist n R spublik sining liy sudi
O`zb kist n R spublik sining liy o`j lik sudi
fuq
lik v jin yat ishl ri bo`yich Q
lp g`ist n R spublik sining
liy
sudl ri
fuq
lik v jin yat ishl ri bo`yich vil yatl r v T shk nt sh hrining
sudl ri
fuq
lik ishl ri bo`yich tum nl
, tum n(sh
r) sudl ri,
jin yat ishl ri bo`yich tum n(sh
r) sudl ri,
Q
lp g`ist n R spublik sining o`j lik sudi,
vil yatl r v T shk nt sh hrining o`j lik sudl ri,
h rbiy sudl r.
O`zbekiston
Respublikasining
SUD HOKIMIYATI
O’zb kiston R spublikasi Oliy K ngashi va Oliy Majlisi
O’rtasidagi farqlar nimalardan iborat?
Mustaqillikdan k yingi mamlakatda amalga oshirilgan parlam nt
islohatlarini tizimlashtiring va sx malashtiring.
4-il
2-o’quv t pshiriq
Qanday?
Qanday?
Qanday?
Qanday? Qanday? Qanday? Qanday? Qanday? Qanday?
172
Qonun ustuvorligi quyidagi uchta holat
bo’lgandagina, o’zining to’liq ifodasini
topadi:
qabul qilinayotgan qonunlar va boshqa normativ-
hujjatlar adolat printsipiga, inson huquqi va
manfaatlaridan k lib chiqib, ijtimoiy asoslangan bo’lishi
shart.
barcha qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar
talabi barcha davlat organlari, mansabdor shaxslar,
nodavlat tashkilotlar va fuqarolar tomonidan qat'iy
bajarilishi zarur.
barcha normativ-huquqiy hujjatlar Konstitutsiya va
qonunlarga mos bo’lishi shart.
“Qanday” organayz ridan foydalanib, O’zb kiston
spublikasida
Qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlarining
asosiy jihatlarini yoritib b ring
TEST
1. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi a’zolari kim tomonidan
tasdiqlanadi?
A. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
B. O’zbekiston Respublikasi Bosh Vaziri
C. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati
D. O’zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasi
E. A, C, D javoblar to’g’ri
2. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi quyi palatasi -
A. Oqsoqollar Kengashi
B. Jo’qorg’i Kenges
C. o’z-o’zini boshqarish organlari
D. Qonunchilik palatasi
E. barcha javob to’g’ri
3. O’zbekiston Respublikasining davlat ramzlari to’g’ri ko’rsatilgan javobni
aniqlang.
A. milliy valyuta, milliy urf-odatlar, milliy bayroq
B. chegaralar uzunligi, hududning kattaligi
C. gerb, milliy armiya, bayroq, madhiya
D. davlat boshqaruv organlari, milliy bayramlar, gerb, madhiya
E. to’g’ri javob yo’q
4. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga o’tkaziladigan
saylovlarning o’ziga xosligi:
A. deputatlar sonining 150 ta qilib belgilanganligi hamda tashabbuskor guruhlar
bo’yicha deputatlar saylashning mavjudligi
B. deputatlar sonining 150 ta qilib belgilanganligi va O’zbekiston Ekologik
harakati uchun 15 ta o’rinning belgilanganligi
C. deputatlar sonining 120 ta qilib belgilanganligi hamda tashabbuskor guruhlar
bo’yicha deputatlar saylashning bekor qilinganligi
D. Qonunchilik palatasiga saylovlar har saylov jarayonida o’zgarib turadi
E. barcha javob to’g’ri
5. O’zbekistonda qabul qilingan qonunlarning bajarilishini nazorat qiluvchi
davlat organlarini belgilang.
A. Prokuratura
B. Oliy Majlis
C. Oliy Sud
D. Vazirlar Mahkamasi
E. A va B javob
6. O’zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari tarkibidagi Markaziy harbiy
okrugga mansub viloyatlar:
A. Jizzax, Samarqand, Toshkent
B. Toshkent, Sirdaryo, Jizzax
C. Samarqand, Jizzax, Sirdaryo
D. Buxoro, Samarqand, Navoiy
E. Navoiy, Jizzax, Samarqand
7. O’zbekiston Respublikasida qonunlar qabul qiluvchi davlat organi -
A. Oliy sud
B. Prokuratura
C. Vazirlar Mahkamasi
D. Adliya vazirligi
E. to’g’ri javob yo’q
8. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti o’z vazifalarini bajara olmaydigan
holatlarda uning vazifa va vakolatlari vaqtincha kimning zimmasiga
yuklanadi?
A. Bosh Vazir
B. Milliy Xavfsizlik Kengashi kotibi
C. Oliy Majlis Senati Raisi
D. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi Spikeri
E. Mudofaa vaziri
9. Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan Oliy Majlis
Senatiga nechtadan a’zolar saylanadi?
A. 4 tadan
B. 6 tadan
C. 8 tadan
D. 7 tadan
E. to’g’ri javob yo’q
10. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Senatiga senatorlikka va Qonunchilik
palatasiga deputatlikka necha yoshdan saylanish mumkin?
A. 18 yosh
B. 20 yosh
C. 25 yosh
D. 30 yosh
E. 35 yosh
11. O’zbekiston Respublikasida siyosiy partiyalar va harakatlarni ro’yxatga
oluvchi davlat organi -
A. O’zbekiston Respublikasi Oliy Sudi
B. O’zbekiston Respublikasi Ijtimoiy ta’minot vazirligi
C. O’zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi
D. O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi
E. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
12. Davlatimizda faoliyat yuritayotgan “Milliy tiklanish” demokratik
partiyasining davriy nashri -
A. “O’zbekiston ovozi”
B. “Milliy tiklanish”
C. “Adolat”
D. “Mohiyat”
E. “Hurriyat”
13. Hozirgi vaqtda O’zbekiston Respublikasida qaysi siyosiy partiya faoliyat
olib bormayapti?
A. “Vatan taraqqiyoti” demokratik partiyasi
B. “Fidokorlar” milliy demokratik partiyasi
C. “Erk” demokratik partiyasi
D. A va S javob
E. barcha javob to’g’ri
14. Prezident I.Karimov O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik
palatasi va Senatining qo’shma majlisida (2010 yil noyabr) qanday
konsepsiyani ilgari surdi?
A. Mamlakatimizni modernizasiya qilish yo’lini izchil davom ettirish
B. Davlat hokimiyati va boshqaruvini demokratlashtirish
C. Fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish va rivojlantirish
D. O’zbekistonda saylov huquqi erkinligini ta’minlash va saylov qonunchiligini
rivojlantirish
E. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik
jamiyatini rivojlantirish
15. O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisi qonunchilik palatasi qancha
deputatdan borat?
A. 100 deputat
B. 150 deputat
C. 220 deputat
D. 250 deputat
16. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qachondan boshlab ikki palatali
tizimga o’tdi?
A. 2004 yildan
B. 2005 yildan
C. 2003 yildan
D. 2002 yildan
17. Modernizatsiya so’zi qanday ma’noni bildiradi?
A. Yangilanish, zamonaviylashtirish
B. Qayta qurish
C. Mustaqil bo’lish
D. iqtisodiyotni isloh etish
18. O’zbekiston Respublikasida davlat hokimiyatining tizimi – hokimiyatning
qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo’linishi konstitusiyaning
qaysi moddasida bayon etilgan.
A. 11-moddasida
B. 23-moddasida
C. 46-moddasida
D. 8-moddasida
19. O’zbekiston Ekologik harakatidan Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga
qancha deputat saylanadi?
A. 25 ta
B. 15 ta
C. 120 ta
D. 84 ta
20. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi - bu ...
A.
O’zbekiston Respublikasi hukumati;
B.
Oliy sud organi;
C.
Oliy qonun chiqaruvchi davlat organi;
D.
Oliy xo’jalik organi.
E.
Ijro etuvchi organ.
21. Mustaqil O’zbekiston Respublikasida qonun chiqaruvchi organ qaysi?
A.
Respublika Prezidenti kengashi;
B.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi;
C.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi;
D.
O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori kengashi;
E.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Sudi.
MUHOKAMA UCHUN SAVOLLAR
1. O‘zbekistonda demokratik, fuqarolik jamiyati qurilishida qonun ustuvorligi
tamoyilini izohlab bering?
2. O‘zbekiston Respublikasi bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘zaro
munosabatlari qanday?
3. O‘zbekistonda davlat hokimiyati tizimining bo‘linish prinsiplarini bayon eting?
4. Ikki palatali parlamentning bir palatali parlamentdan farqi nima?
5. Qonunchilik palatasi va Senatni shakllantirish tartiblari nimalardan iborat?
6. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatini shakllantirish tartibi saylov
qonunchiligida qanday belgilangan?
7. O’zbekistonda ijro etuvchi hokimiyat takibi va vakolatlari haqida ma’lumot
bering.
8. Sud hokimiyatining ishlash prinsipini tushuntiring.
QAYDLAR UCHUN
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Do'stlaringiz bilan baham: |