O‘zbekistonda oliy ta’limni isloh qilish: muammolar va takliflar

O‘zbekistonda oliy ta’limni isloh qilish: muammolar va takliflar
Ushbu maqolada oliy ta’lim tizimida olib borilayotgan islohotlar yuzasidan fikr-mulohazalar berilib, uni yanada isloh etish bo‘yicha mavjud muammolar va ularni bartaraf etish yuzasidan konseptual g‘oyalar taklif etilgan.

Maqolani yozishga sohada olib borilayotgan ishlarga befarq emasligim undadi, o‘z bilim va tajribamni keng jamoatchilik bilan bo‘lishgim keldi va shu tariqa soha rivojiga oz bo‘lsa-da foydam tegsin degan yaxshi niyat bilan boshladim.

Tashkiliy-huquqiy masalalar
Hozirda oliy ta’lim muassasalari (OTM) oldiga qo‘yilgan vazifalarni bajarish uchun ular tom ma’noda mustaqil bo‘lishi, barcha turdagi bo‘ysunishlar bekor qilinishi talab etiladi. Barcha OTMlar nodavlat notijorat tashkilot (NNT) shaklida qayta tashkil etilishi lozim. Ularning rahbarlari esa shu OTM jamoasi tomonidan ma’lum bir muddatga, misol uchun, 4 yilga saylanishi mumkin.

Barcha OTMlar faoliyati uchun bir xil huquqiy asos va sharoitlar yaratilishi darkor. Ularning moddiy texnika bazasini yaxshilash nur ustiga nur, albatta, biroq biz OTMlarning barqaror rivojlanishi uchun tizim yaratishga erishishimiz zarur. Shunda OTMlarimizda jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlariga mos mutaxassislar yetkazib berish imkoniyati ortadi.

Savol tug‘ilishi tabiiy: bunda Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining (OO‘MTV) roli qanday bo‘ladi? Vazirlik OTMlarning ushbu transformatsiyasiga metodik yordam berishi kerak, misol uchun, NNT shaklidagi OTMlarning namunaviy nizomini ishlab chiqish. Transformatsiya tugashi bilan vazirlik ham NNT shaklida qayta tashkil etilib, unga OTMlarning akkreditatsiya va attestatsiyasini o‘tkazish vazifasini yuklash mumkin.

OTMlar — investitsiya manbaasi
O‘zbekistonga xorijiy investorlarni jalb etishga katta e’tibor qaratilmoqda. Aslida OTMlar ham yaxshi investitsiya manbaasi ekanligini unutmaslik kerak.

Keling, bir taxminiy hisob-kitob qilib ko‘raylik. YUNЕSKOning statistik ma’lumotlariga ko‘ra, 2017 yilda O‘zbekistondan chetga o‘qishga ketgan talabalar soni 34990 nafar bo‘lgan. Buni 35 ming deb yaxlitlab olsak, xorijda o‘rtacha o‘qish puli 7 ming dollar, yashashga yana 5 ming dollar ketsa, demak, O‘zbekistondan bir yilda 420.000.000 (to‘rt yuz yigirma million) AQSH dollari chiqib ketadi, buni yana 4 yilga ko‘paytirsak 1.680.000.000 (bir milliard olti yuz sakson million) AQSH dollariga teng bo‘ladi.

Ha, bu ancha-muncha mablag‘, shunday emasmi? Uning ozroq qismiga bir nechta yangi OTMlar tashkil etish yoki borlarini kuchaytirib, ko‘proq talabalarni qabul qilish hamda xorijdan manaman degan professorlarni olib kelib, OTMlarimizda ishlatish mumkin. Oldingdan oqqan suvning qadri yo‘q deb shunga atishsa kerak-da! Buni amalga oshirish uchun bizga nima to‘sqinlik qilmoqda?!

Bunga bir yechim sifatida yuqorida keltirilgan takliflarni jadallik bilan joriy etish darkor. Agar shu kabi mablag‘lar jalb etilib, to‘g‘ri yo‘naltirilsa, bizdagi OTMlar ham dunyo reytinglaridan bemalol joy olishi mumkin hamda haqiqiy innovatsiya markazlariga aylanishi ham hech gap emas.

Yuqorida qayd etilganidek, davlat NNT shaklidagi yangi OTMlarni tashkil etish va faoliyati uchun teng shart-sharoit yaratishi zarur. Kerak bo‘lsa, ushbu masalada davlat dasturi qabul qilinsa, maqsadga muvofiq bo‘lardi.