Qo`lyozma huquqida

2.2.Diplomatiyaga oid ijtimoiy-siyosiy leksikada sinonimiya. 

Elchi, rasul, safir; elchilik, risolat, saforat so‘zlari. Ogahiyning tarixiy 

asarlaridagi diplomatiyaga oid so‘zlardan biri elchi  ﻰﭼﻟﯿا  bugungi  kundagidek 

davlatlar orasida diplomatik munosabatlar olib boruvchi shaxs ma’nosini 

anglatadi: ...elchilar bir muddat hamul maskanda tavaqquf qildilar... (RD, 280

b

). 

Diplomatik faoliyat esa elchilik va uning arabchasi siforat  ترﺎﻔﺳ so‘zlari bilan 

ifodalangan:  ...chun  sufaroyi komil hamul mazmung‘a homil bo‘lub, siforat 

yo‘lig‘a azimat qilib, soruqlar qo‘rg‘onig‘a yaqin ettilar (RD, 293

a

). Parchada tilga 

olingan  sufaro

 

اﺮﻔﺳ   so‘zi  safir  ﺮﯿﻔﺳ – elchi so‘zining siniq ko‘plik shaklidir

110

. 

Ogahiy ba’zi o‘rinlarda arabcha rasul لﻮﺳر (ko‘plik shakli rusul  ﻞﺳر)ni ham elchi 

                                                             

109

 Аликулов  Т.  Полисемия  существительных  в  узбекском  языке:  Автореф.  дисс  .канд.  филол.  наук.  –

Ташкент, 1966. – С. 7. 

110

 

جرد

٣

 .

ﯽﺳرﺎﻓ ﺮﻌﺷ ﮫﻧﺎﺨﺑﺎﺘﮐ ﻦﯾﺮﺘﮔرﺰﺑ

 .

 ﮫﻣﺎﻧ ﺖﻐﻟ

.

 Al-rams. www.mehrahgam.com. 

---

49 

 

ma’nosida ishlatganini ko‘ramiz. Ushbu so‘zning lug‘aviy ma’nosi uning elchi 

so‘ziga ma’nodosh sifatida qo‘llashga monelik qilmaydi: Turbat  hokimi 

Muhammadxon Qaroyi valadi Isoxon Qaroyikim, qaroyi elining sardor va 

farmonravoyi erdi, anga dog‘i bir kordon rasule inoyat yuzidin irsol qildi. 

(RD, 261

b

). Ushbu parchada Ogahiy rasul va irsol qildi so‘zlari orqali ishtiqoq 

san’atini yuzaga keltirmoqda. Bu esa Ogahiy badiiy vositalarni qo‘llash maqsadida 

ham ijtimoiy-siyosiy leksikaga mansub so‘zlarning ma’nodoshlaridan unumli 

foydalanganidan dalolat beradi. Rasul  (elchi) va  irsol  (yuborish) so‘zlari orqali 

ishtiqoq hosil qilingan o‘rinlarni Navoiy ijodida ham ko‘ramiz. Farqi – quyidagi 

misolda rasul so‘zi urfiy ma’noda (payg‘ambar ma’nosida) qo‘llangan: 

Hamd angakim, kalomi xayrul-maol 

Qildi elga rasulidin irsol

111

. 

Umuman,  Navoiy asarlarida rasulning diplomatikaga oid atama sifatida 

ishlatilganini  ham  kuzatamiz.  Masalan,  “Lisonut-tayr”dagi  “Iskandarning 

elchilikka borg‘on hikoyati” bobida o‘qiymiz: 

Bordi ul kishvarg‘akim borg‘ay rasul, 

Ayladi onda rasulona nuzul

112

.