Qo’llanma / "Iqtisodiy ta’limda o’qitish texnologiyasi" seriyasidan Samarqand

O’lchash xarajatlari -
 bitim predmeti bo’lgan 
tovarlar  va  xizmatlar  sifatini  o’lchash  uchun 
zarur bo’lgan xarajatlar 
Shartnoma  tuzish  xarajatlari  -
  bitimni 
yuridik 
yoki 
xufyona 
(norasmiy) 
rasmiylashtirish xarajatlari 
Uchinchi 
shaxslardan 
himoyalash 
xarajatlari  -
  uchinchi  shaxslar  (davlat, 
uyushgan  jinoyatchilik  va  h.k.)ning  bitim 
natijasida  olinadigan  foydali  samara  qismiga 
e’tirozlaridan himoyalash xarajatlari 
 
Transaksion  chegirmalar  nazariyasining  asoslari  ingliz  iqtisodchisi 
Ronald Kouzning “Firmalar tabiati” (1937), maqolasida ifodalangan. Shunga 
o’xshash  g’oyalarni  F.Naytning  “Risk,  noaniqlik  va  daromad”  va  birinchi 
marta  “transaksiya”  terminini  ishlatgan  Dj.  Kommonsning  ishlarida  topish 
mumkin.  Kouz  taklif  etgan  konsepsiya  1970-80  yillarda  keng  rivoj  topdi. 
1991 yilda R.Kouz firmalar nazariyasini (Kouz teoremasi) ishlab chiqganligi 
uchun Nobel mukofoti soxibi bo’ldi. 
R.Kouz  o’zining  “Firmalar  tabiati”  nomli  ishida  nima  uchun  bozorda 
firmalar  qayg’urishadi  (cho’chishadi,  bezovtalanadi)  degan  savolni  qo’yadi. 
U  yozadi,  bozor  prinsipi  individlarning  o’zaro  aloqadorligi  natijasida 
iqtisodiy  faoliyat  chegirmalarini  oshiradigan  bir  qator  muammolarni  keltirib 
chiqadi.  Bu  chegirmalar  o’z  tarkibiga  bajarilgan  ishlar  bo’yicha  xarajatlarni, 
xamkorlikni  izlash,  muloqot  olib  borish,  shartnomalarni  tuzish,  aloqalarni 
mustaxkamlash va b. Xarajatlarni oladi. Shu kabi xarajat turlarini Kouz bitta 
“transaksiya  chegirmalari”  tushunchasiga  birlashtiradi.Bu  xarajatlarni 
minimallashtirish  maqsadida  insonlar  va  firmalar  tashkillashadi.  Bu  esa 
transaksiya chegirmalari ulushini pasaytiradi.