Qo’llanma / "Iqtisodiy ta’limda o’qitish texnologiyasi" seriyasidan Samarqand

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kouz  teoremasining  yana  bir  xususiyati  shundaki, 
teoremani  isbotlash  uchun    mulkiy  xuquqlarning  almashinuvi 
bo’yicha aniq amaliy misollardan foydalanilgan. Masalan, ikki 
fermerning  ikki  yaylovdagi  mulkiy  xuquqlarining  o’zgarishi  
bo’yicha  ayrim  vaziyatlar  tahlilini  chuqurlashtirish  kerak 
bo’ladi. Xususan, birinchi fermer  o’z yayloviga borishi uchun 
boshqa fermerning yaylovidan o’tishga to’g’ri kelsa,    bunday 
vaziyat  (poda  o’tgan  yo’lakda  boshqa  fermer  yaylovining 
payxon  bo’lishi  yoxud  mollar  sonining  ko’payishi)da  o’zaro 
qo’shimcha kelishuvlarni taqozo etadi. Yana bir boshqa misol 
sifatida  bir  xonada  o’tiradigan  ikkita  xodim  (kashanda  va 
sigaret  tutuni  mehnat  unumdorligiga  salbiy  ta’sir  etadigan 
shaxs)ning o’zaro kelishuvini tashkil etishni keltirish mumkin.  
Kouz  teoremasini  ko’rib  chiqish  huquqlarni  mulkdorlar 
foydasiga  eng  samarali  tarzda  qayta  taqsimlash  jarayonida  
o’rin  tutadi.  Mamlakatimizda  huquqlarni  qayta  taqsimlash 
jarayoni  deyarli  huquqlarni  dastlabki  tafsirlashdan  so’ng 
darhol  boshlandi.  Ya’ni,  davlat  korxonalari  xususiylashtirilib, 
aksiyadorlik  jamiyatlariga  aylantirildi.  Bunda  aksiyalar  yo 
korxona 
ishchilari 
va 
ma’muriyatining,  yoki  tashqi 
investorning 
qo’liga  o’tdi.  Aksiyadorlik  jamiyatlariga 
aylantirilgan  yirik  korxonalarning  aksariyatida  davlat,  tashqi 
investor nazorati amal qiladi. 
Boshqacha  aytganda,  mulkchilik  huquqlarini  dastlabki 
tafsirlashning  avvalgi  bosqichida  aksariyat  korxonalarga 
egalik  qilish  huquqi  mehnat  jamoasining  qo’lidan  davlat, 
ma’muriyat va kam hollarda tashqi sarmoyador qo’liga o’tdi. 
Chunki,  davlat  mulkini  o’zgartirish  yo’li  bilan  tashkil 
etilgan aksiyadorlik jamiyatlarida huquqlarni taqsimlash ancha 
murakkab  kechadi.  Ushbu  korxonalarda  yuzaga  kelgan 
mulkchilik  munosabatlarini  ta’riflash  uchun  borgan  sayin 
«qayta  guruhlashgan»  (D.Stark)  yoki  «chigallashib  ketgan» 
(B.Shavans)  mulk  atamalari  ko’proq  ishlatilmoqda.  Qayta 
guruhlashgan mulk deganda qonun bilan mustahkamlangan va 
real  mulkchilik  huquqlarining  mos  kelmasligi,  nazorat 
mexanizmlari  va  korxonaning  tashkiliy  chegaralarining 
«yo’qotilganligi» tushuniladi.   
 
 
 

---

 
73