Qiziqarli kimyo

lm 3“o ’likdengiz” suvuda4,8kgbrommavjud.
2.10.13. ... sanoatda xlor osh tuzining eritmasi elektroliz qilib olinadi.
Elektroliz anodida xlor gazi ajralib chiqadi.
2.10.14.... ftor birikmalari ekologiya uchun halokatkeltiruvchi moddalardir. 
Uning birikmalari atmosferanmg “ozon qavati” ni yemirib, tink tabi- 
atga katta zarar yetkazadi. Chunki “ ozon qavati” yer yuzidagi tirik 
orgamzmlami quyoshning halokatli ultrabinafsha nurlaridan saqlab 
turadi.
2.10.15.... “brom” yunoncha so‘z b o ‘lib manosi “badbo‘y” demakdir. 
U 1826-yili dengiz suvidan hosil bo‘ lib, kashf qilganlar. Brom va un­
ing bug‘ l zaharlidir.
2.10.16... “yod” yunonchaso‘z b o ‘lib, m a’nosi “binafshalangan” de-
63

---

makdir. Um 181 l-yildafransu
2
oljrraKurtuadengizo1ti(dengizkarami)kuIm- 
ingtarkibidan ajratib olib, kashf qilgan.
2.10.17.. .. dengizsuvidayod miqdonjuda kam bo‘lsa-da, dengizkarami-lami- 
nanya yod tuzlanm o‘ada to‘ plash xossasiga ega. Uning kulida2 foizgacha 
yod tuzlari mavjud. Yaqin vaqtgachayod laminanyakulidan olinar edi.
2.10.18. ... yod kristallari qizdirilsa, u suyuq holatga o ‘tmasdan bug‘ 
(gaz) holatiga o ‘tadi. Bu hodisa sublimatsiya deyiladi.
2.10.19... kaliy bromid fotografiyada fototasmalartayyorlashda ishlati­
ladi. Tibbiyotda esa uning suvli eritmasi asabni tinchlantiruvchi dori 
sifatida qo‘ llanadi va qisqacha “brom” deb yuntiladi.
2.11. A SIL GAZLAR T O ‘G ‘RISIDA BILASIZM I?
2.11.1... geliy, neon, argon, kripton, ksenon va radonlar kimyoviy faolli- 
gijuda past elementlardir. Shunmg uchun ham ular asil yoki inert gaz­
lar deb yuritiladi.
2 11.2. ... 1883-yilda rus olimi Morozov N. A. qamoqxonada yotgamda 
asil gazlar mavjudligini oldmdan aytgan. 1894-98-yillarda ingliz olimlan 
Ramzay va Reley havo tarkibida asil gazlami ajratib, ulami kash qilgan.
2.11.3. ... havoning 0,93 foizi argondan, 0,0005 foizi geliydan, 0.0016 
foizi neondan, 0,0001 foizi kriptondan,0,000008 foizi ksenondan 
0,00000000001 foizi radondan iborat.
2.11.4. ... XIX asming oxirida argonning kristallogidrati Ar6*H,0 hosil 
qilingan. K o‘p o‘tmay kripton va ksenonnmg ham knstallogidlatlan 
hosil qilindi. Bukristallogidlar beqaror binkmalardir.
2.11.5. ... oxirgi vaqtlarda aniqlanishicha, kripton ksenon va radon ftor 
bilan quyidagi binkm alarm hosil qilar ekan: XeF6, KrF4, X eF4 va 
RnF4. Bulardan tashqari X e 0 3 va Xe(OH)6 lar ham hosil qilingan.
2 11.6.... 1868-yilda fransuz olimi P.Chansen va ingliz olimi Loker qu­
yosh spektrini o‘rganib, geliy elementlanni kashf qilgan. “Geliy” yunon- 
cha so‘z b o ‘lib, m a’nosi “quyosh” demakdir.
2.11.7. ... neon va kripton bilan elektr lampalari to ‘ldiriladi. Neon qizil 
rangm, argon esa ko‘k rangni vujudga keltiradi.
2.11.8... asil gazlar nomlari quyidagicha: geliy-quyosh, neon-yangi, argon
64

---

yalqov, kriptov-yashirin, ksenon-begona va radon-shu’la deb tarjima 
qilinadi.
2.11.9. ... asil gazlar aslida ikki guruhgabo'linadi: birinchisitipikele- 
mentlar, ya’ni geliy; - Neon va argon guruhi, ulaming ionlanish poten- 
siali yuqori va birikmalari olinmagan. Ikkinchi guruh knpton, ksenon 
varadonlami o‘z ichiga oladi. Ular metalmaslardir, birikmalari hosil 
qilingan bu uchala element asil yoki inert gazlar deb ham yuritiladi.