Qiziqarli kimyo

Ч > /
__ . . - 4
r r ^ — V
.AJ
26-rasm. Suvning loyqalanishi.
38

---

Havo tarkibida 0,03-0,06 % karbonat angidrid g;izi bo ladi Nafas chiqanlgan- 
dagi havo tarkibida esa taxminan 4% gacha CO, gazi bo'ladi. Kolba ichidagi tiniq 
suyuqlik esa suv emas, ohakli suv edi. Ohakli suvda Ca(OH'), mavjud. Nafasdan 
chiqayotgan CO u bilan ta'sirlashib suvda erimaydigan tuz CaCO ni hosil qiladi. 
bunda suyuqlik loyqalanadi.
C a(0H )2+ C 0 2lC aC (),+ H ,0
Putlash davom ettirilsa, CO, suvda erib, H,CO ga aylanadi, u esa CaCO 
111 
eritib, yana suyuqlikning tiniqlashishiga olib keladi. Bunda suvda eriydigan kalsiy 
gidrokarbanat tuzi hosil bo'ladi:
h
2
o
+
c o
2=
h
2
c o
3
H2C 0 3 + H20 + C aC 03= Ca (H C 03)2
1.5.6. “JA H LD O R ” BUTILKA
Jihoz va reaktivlar. 
Qalin devorli shampan sha- 
robidan bo'shagan butilka. Bo‘g ‘ziga g‘altak ip 
boylangan probirka. Konsentrlangan sulfat kislota. 
Ichimlik soda NaHC03
Stol ustida og‘zi yopiq butilka tunbdi. Butilka yarmigacha qanday - 
dir suyuqlik bilan to‘ Idinlgan. Butilka ichida bitta probirka osilgan holda 
joylashtirilgan. Butilka stol ustida osoyishta turadi. Unga tegilsa yoki 
qo‘zg‘atilsa, “jahli” chiqib, o‘ztiqinini otib tuboradi Bunda miltiq otilgan- 
dek qattiq tovush chiqadi. Tajribani bajarish uchun tajriba o'tkazuvchi sekin 
kelib, butilkam qo‘ liga olib juda tezlik bilan bir marta uning og'zini pastga 
qaratib to‘nkaradi va yana ilgarigi holatiga keltinb, stol ustiga qo‘yadi-yu, 
o'zi tezjoyigaqaytadi. Bir necha sekunddan so‘ngbutilka-ningtiqini “poq" 
etib yuqonga otilib ketadi va shiftga tegib qaytib tushadi.
Nega bunday hodisa ro‘y berdi?
Butilka ichidagi suyuqlik ichimlik soda eritmasi bo'lib, probirka esa yarm i­
gacha konsentrlangan sulfat kislota bilan to'ldirilgan edi. Agar butilka to'nkanb 
yana o‘z holiga keltirilsa. probirkadagi kislota to'kilib. soda eritmasi bilan aralasha- 
di. Reaksiya natijasida judako'p miqdorda CO, hosil bo'ladi.
2N aH C 03 +112S 0 4 = Na; SO , + 2 Н ,0 +2CO,
Hosil bo' lgan CO gazi shisha ichidagi bosimm kuchaytiradi. Bosim esa prob- 
kani irg'itadi. Butilka ichidagi siqilgan gaz katta kuch bilan butilka og'zidan otilib 
chiqar ekan, havoni qattiq to'lqinlantiradi. Shunda miltiq otilgam kabi tovush hosil 
bo'ladi.
39

---