Qizil va qora indd

XXXI

G‘ulg‘ula

Mana sizga o‘sha sivilizatsiyangizning 

haqiqiy mo‘jizasi! Sizlar muhabbatni oddiy bir 

bitimga aylantirib qo‘yibsizlar.

Barnav.

Jyulen de lya Mol xonim lojasi tomon otildi. Uning ko‘zlari darhol 

Matildaning jiqqa yoshga to‘lgan ko‘zlari bilan to‘qnashdi, qiz hatto 

o‘zini bosishga urinmay ochiqdan-ochiq yig‘lamoqda edi, lojada ona-

sining ularga o‘z joyini taklif qilgan dugonasi va uning bir necha tan-

ishidan iborat notanish va e’tiborsiz kishilar to‘planishgandi. Matilda 

o‘z qo‘lini Jyulenning qo‘li ustiga qo‘ydi, u onasining ham shu yerda 

o‘tirganini mutlaqo unutib qo‘ygandek edi. U yig‘idan entikkanicha 

faqat birgina so‘zni aytib: «Kafolat», deya oldi, xolos.

«Faqat u bilan so‘zlashmasam bo‘lgani, – deya takrorlardi Jyulen, 

o‘zi esa bu paytda qattiq hayajonlanib, go‘yo uchinchi yarus ro‘parasi-

da osilib turgan qandilning yorqin shu’lasidan ko‘zi qamashayotgan 

odamdek, bo‘sh qo‘li bilan yuzini pana qilishga harakat qilardi. – Agar 

hozir gapirsam, u darhol qanchalar iztirob chekayotganimni sezib 

qoladi, tovushim sirimni oshkor qiladi, shundan so‘ng hammasi bar-

bod bo‘lishi mumkin».

Dilidagi bu ayovsiz kurash hozir unga ertalabkiga qaraganda 

ancha mashaqqatliroq tuyuldi, zero shu o‘tgan payt ichida uning 

qalbi ancha bezovta bo‘lib qolgandi. Yigit Matildaning g‘ururi yana 

junbishga kelishidan qo‘rqardi. Muhabbat va ehtirosdan es-hushini 

yo‘qotayotganiga qaramay, u har qalay o‘zini qizga gapirmaslikka 

majbur qildi.

Menimcha, bu uning xarakteridagi eng ajib xislatlaridan bo‘lsa 

kerak: o‘ziga-o‘zi shunday zulm o‘tkazishga qodir yigit kelajakda 

ajoyib inson bo‘lib yetishishi mumkin, si fata sinant

52

, albatta.

M-l de lya Mol, Jyulen unga biz bilan birga ketadi, deya turib oldi. 

Yigitning baxtiga qattiq yomg‘ir yog‘moqda edi. Biroq markiza uni o‘z 

qarshisiga o‘tqazib, butun yo‘l davomida uni qizi bilan bir og‘iz ham 

52

 Agar taqdir yo‘l qo‘ysa (ital.). 

---

471

so‘zlashtirmay, u bilan o‘zi gaplashib ketdi. Shu ketishda markiza go‘yo 

Jyulenning baxtini qo‘riqlayotgandek tuyulardi, yigit ham endi o‘z 

tuyg‘ularini nogahon sezdirib qo‘yib, hamma ishni barbod qilishdan 

cho‘chimay qo‘ygach, telbalik bilan ularga erk bermoqda edi.

Jyulen xonasiga kirgan zahoti darhol tiz cho‘kib, knyaz Korazov 

unga bergan ishqiy maktublarni o‘pa boshlagani haqida hikoya qi-

lishimning hojati bormikin? «O, buyuk inson! – deya xitob qilardi bu 

telba yigit. – Hammasi, hammasi uchun sendan minnatdor bo‘lmog‘im 

kerak!»

Asta-sekin u o‘zini ancha bosib oldi. Yigit hozir o‘zini katta jangda 

yarim g‘alaba qozongan sarkardaga o‘xshatardi. «Juda ulkan muvaf-

faqiyatga erishdim, – deya muhokama yuritardi u o‘zicha, – biroq 

ertaga nima bo‘ladi? Bir lahzada hammasi barbod bo‘lishi mumkin».

U Napoleon Muqaddas Yelena orolida aytib turib yozdirgan 

«Memuarlar»ni jon-jahdi bilan ochdi-da, ikki

 

soat davomida uni maj-

buran o‘qib o‘tirdi; to‘g‘ri, kitobni faqat uning ko‘zlarigina o‘qirdi, lekin 

baribir u o‘zini mutolaa qilishga majbur etardi. Bu g‘aroyib mutolaa 

paytida esa uning haddan tashqari hayajonga tushgan miyasi bilan 

yuragi o‘z holicha ishlamoqda edi. «Axir bu qizning yuragi de Renal 

xonimnikiga mutlaqo o‘xshamaydi», deya takrorlardi u o‘ziga-o‘zi, 

biroq xayoli shu fikrdan nariga o‘ta olmasdi.

«Yuragiga doimo g‘ulg‘ula solib turmoq kerak! – deya xitob qildi 

u birdan qo‘lidagi kitobni bir chetga qarab uloqtirar ekan. – Dush-

manim mendan qo‘rqqan paytdagina menga itoat etadi, ana o‘shanda 

u mendan nafratlanishga botina olmaydi».

U baxtiyorlikdan butunlay esankirab, kichkina xonasida u yoq dan-

bu yoqqa yurardi. Sirasini aytganda, bu baxtiyorlikka muhabbatdan 

ham ko‘ra ko‘proq g‘urur sababchi edi.

«Yuragiga doimo g‘ulg‘ula solib turmoq kerak, – deya faxr bilan 

takrorlardi yigit va u faxrlansa arzirdi ham. – Hatto eng baxtiyor 

damlarda ham de Renal xonim o‘zi meni qanchalik sevsa, men ham 

uni shunchalik sevishim yoki sevmasligimni o‘ylab muttasil iztirob 

chekardi. Bu qiz esa g‘urur bobida iblisning o‘zginasi, biz uni zabt 

etmog‘imiz lozim, juda yaxshi, shu yo‘sinda zabt etaveramiz!»

U ertaga ertalab soat sakkizdanoq Matildaning kutubxonaga 

kirib o‘tirishini juda yaxshi bilardi, lekin yigit sevgi otashida yo-

nayotgan bo‘lsa ham qalbini aql-idrokka bo‘ysundirib, u yerga faqat 

soat to‘qqizda kirib bordi. U tinmay o‘ziga-o‘zi: «Qizning ko‘ngliga 

---

472

muttasil g‘ulg‘ula solib turmoq lozim: toki u meni sevarmikin? – deya 

doim shubhada yursin. U o‘zining ajoyib nasl-nasabi, atrofdagilarning 

doim unga xushomad qilishi oqibatida juda tez yupanib qoladi», deya 

takrorlardi.

Matilda divanda rangi oppoq oqarib, xotirjam o‘tirardi-yu, lekin 

chamasi qimir etishga majoli yo‘q edi. U Jyulenga qo‘lini uzatdi:

– Jonginam, men seni ranjitdim, chindan ham menga har qancha 

jahl qilsang arziydi!..

Jyulen uning shunday soddagina qilib gapirishini sira kutma-

gan edi. U darqol ko‘ngli iyib, dilidagini oshkor qilib qo‘yishga sal  

qoldi.

– Siz mendan kafolat talab qilgan edingiz, do‘stginam, – deya 

qo‘shimcha qildi qiz, ehtimol, yigit bu sukutga chek qo‘yar, degan 

umidda biroz jim turgach. – siz haqsiz. Mayli, meni opqochib keting, 

Londonga jo‘naylik... Bu hol meni umrbod badnom etadi, sharmanda 

qiladi... – U ko‘zlarini yashirmoq uchun Jyulendan qo‘lini tortib olishga 

jur’at etdi. Qizning qalbida ayollarga xos uyatchanlik va ibo tuyg‘usi 

yana birdan tug‘yon ko‘targan edi. – Mayli, meni sharmanda qiling, 

sizga beradigan kafolatim mana shu bo‘ladi.

«Kecha men baxtiyor edim, zero tuyg‘ularimni jilovlab ola bil-

gandim», deya o‘yladi Jyulen. Biroz sukut saqlab turgach, u o‘zini shu 

qadar tiyib oldiki, qizga sovuqqina qilib dedi:

– Xo‘p, siz bilan ikkovimiz Londonga ketyapmiz ham deylik, faraz 

qilaylikki, siz, o‘zingizning ta’biringiz bilan aytganda, sharmanda 

ham bo‘ldingiz. Lekin siz meni o‘shandan keyin ham sevishingizga, 

pochta karetasining o‘zidayoq birdan joningizga tegib qolmasligimga 

kim kafil bo‘la oladi? Men zolim emasman, sizni jamiyat ko‘z o‘ngi-

da badnom etish men uchun yana bir baxtsizlik bo‘ladi xolos. Axir 

bu o‘rinda sizning jamiyatdagi nufuzingiz to‘siq bo‘layotgani yo‘q. 

Hamma balo sizning o‘z xarakteringizda. Meni, hech bo‘lmasa, bir 

hafta davomida sevishingiz haqida o‘zingizga-o‘zingiz kafolat bera 

olasizmi?

«Ah, qani endi u meni bir haftagina sevsa, bor-yo‘g‘i bir hafta-

gina, – deya shivirlardi o‘zicha Jyulen, – men shu qadar baxtiyor 

bo‘lardimki, keyin o‘lsam ham may1i edi. Kelajak bilan nima ishim 

bor, men uchun hayot

 

degan narsaning o‘zi nima? Axir bu lazzat shu 

daqiqaning o‘zidayoq boshlanishi mumkin, o‘zim shuni istasam bas, 

bu faqat o‘zimga bog‘liq».

---

473

Matilda uning xayolga cho‘mganini ko‘rib turardi.

– Sizga sira ham munosib emasga o‘xshayman, – dedi arang u 

yigitning qo‘lidan ushlar ekan.

Jyulen qizni quchoqlab, labidan o‘pdi, lekin shu zahoti burchning 

metin panjasi uning yuragini siqib olgandek tuyuldi. «Agar Matilda 

o‘zini naqadar sevishimni sezib qolsa, hammasidan mosuvo bo‘la-

man». Shu boisdan ham qizning og‘ushidan chetlashar ekan, u o‘zini 

erkaklarga xos vazmin tutishga harakat qildi.

Shu kuni ham, ertasi kuni ham yigit o‘zining cheksiz quvonchini 

ustalik bilan yashirib yurdi. Yigit hatto qizni bag‘riga bosishdek laz-

zatdan o‘zini tiygan daqiqalar ham bo‘ldi.

Biroq shunday daqiqalar ham bo‘lardiki, u baxtiyorlikdan es-

hushi ni yo‘qotib, aql-idrokning barcha dalillarini batamom unutib 

qo‘yardi.

Bir vaqtlar Jyulen bog‘dagi ovloq bir joyni yoqtirib qolgan edi, u 

dukcho‘p qalin o‘sgan joyga borib, xushbo‘y butalar orasiga yashirinar 

va Matildaning panjarador derazasini kuzatganicha o‘z mahbuba-

sining beqarorligidan hasrat chekib o‘tirardi. Shundoq yonginasida 

ulkan eman daraxti qad ko‘targan bo‘lib, uning yo‘g‘on tanasi yigitni 

begona ko‘zlardan pana qilib turardi.

Kunlardan birida ular Matilda bilan sayr qilib yurib, o‘sha joyga 

borib qolishgan edi, yigit o‘sha g‘ussali daqiqalarni esladi va birdan 

yaqinginada o‘zining naqadar umidsizlikka tushib yurgani bilan ho-

zirgi sevgi nashidasi orasidagi g‘oyat keskin farqni yaqqol his etdi, 

yigitning ko‘zlari jiqqa yoshg‘a to‘ldi va u sevgilisining qo‘llarini labiga 

bosib, shunday dedi:

– Shu yerda men sizning xayolingizda yashaganman, shu yerdan 

turib derazangizga tikilardim va ana shu qo‘llaringiz bilan derazani 

qanday ochishingizni ko‘rib, bir on lazzatlanmoq uchun soatlab ku-

tardim...

Shundan so‘ng yigit butunlay es-hushini yo‘qotdi qo‘ydi. U sira 

taqlid qilib bo‘lmaydigan maftunkor bir samimiyat bilan qizga boshi-

dan kechirgan o‘sha alamli daqiqalar haqida hikoya qila boshladi. 

Beixtiyor og‘zidan chiqayotgan qisqa-qisqa xitoblar o‘sha azob-uqubat 

tugagach, endi uning qanchalar baxtiyor ekanligidan ochiq-oydin 

dalolat berib turardi.

«Yo Rabbiy, nima qilyapman men o‘zi – dedi birdan hushiga kelib 

Jyulen. – Tamom bo‘ldim».

---

474

Uning qalbini dahshat qopladi, nazarida m-l de lya Molning 

ko‘zlari endi unga boyagiday mehr bilan boqmayotgandek edi. Bu 

shunchaki vasvasa edi, biroq Jyulenning rangi dokadek oqarib, 

aft-basharasi o‘zgarib ketdi. Uning ko‘zlaridagi olov so‘ndi, yuzidagi 

cheksiz va otashin muhabbat ifodasi o‘rnini kibr-havo va g‘azab 

ifodasi egalladi.

– Sizga nima bo‘ldi, azizim? – deya mehr bilan so‘radi undan 

tashvishga tushgan Matilda.

– Men yolg‘on gapirdim, – dedi javoban jahl bilan Jyulen. – Ke-

lib-kelib sizni aldab o‘tirsam-a. Bu qilig‘im uchun o‘zimni kechirol-

mayman. Xudo shohid, sizni nihoyatda hurmat qilaman, shuning 

uchun sizga yolg‘on gapirmasligim kerak. Siz meni sevasiz, menga 

sodiqsiz, shu boisdan ham sizga yoqish uchun har xil gaplar to‘qib 

chiqarishning sira hojati yo‘q edi.

– Yo Xudoyim! Men shu qadar zavq bilan eshitayotgan shu gapla-

ringizning bari to‘qib chiqarilganmidi hali?

– Ha, shunday va men buning uchun o‘zimdan juda xafaman, 

azizim. Bu gaplarning barini bir vaqtlar meni sevgan va juda jonimga 

tekkan bir ayol uchun to‘qib chiqargan edim. Fe’limning juda yomon 

xususiyati bu, shu gaplarni sizga aytganimdan o‘zim ham pushaymon 

bo‘lyapman, meni kechiring.

Matildaning ko‘zlaridan duv-duv yosh oqmoqda edi.

– Arzimagan bir narsadan nafsoniyatim aziyat cheksa bas, – deya 

davom etdi Jyulen, – o‘zim ham sezmay faromushxotir bo‘lib qolaman, 

ana shunda la’nati xotiram meni allaqayoqlarga olib qochadi va o‘zim 

ham o‘sha xayollarga berilib ketaman.

– Demak, men bexos nafsoniyatingizga tegibman-da? – dedi Matil-

da kishining mehrini qo‘zg‘atuvchi bir soddadillik bilan.

– Bir kuni sizning shu yerda, ana shu dukcho‘p butasi yonida sayr 

qilib yurib, gul uzib olganingizni esladim. Janob de Lyuz o‘sha gulni 

qo‘lingizdan olgan edi, siz uni qaytarib olmadingiz. Men o‘shanda 

sizdan ikki qadam narida turgan edim.

– Janob de Lyuz deysizmi? Bo‘lmagan gap, – deya e’tiroz bildir-

di Matilda o‘ziga xos takabburlik bilan. – Mening bunday qilishim 

mumkin emas.

– Rost aytyapman, – deya gapida turib oldi Jyulen.

– Siz shunday deyapsizmi, demak, rost ekan, do‘stginam, – 

dedi Matilda ma’yuslik bilan yerga qarar ekan. U ko‘p oylardan 

---

475

buyon janob de Lyuzga bunday iltifot ko‘rsatmaganini juda yaxshi  

bilardi.

Jyulen unga nihoyatda mehri tovlanib qaradi: «Yo‘q-yo‘q, – dedi 

u o‘ziga-o‘zi, – u meni ilgarigidan kam sevmaydi».

O‘sha kuni kechqurunoq Matilda hazil aralash unga de Fervak 

xonimga ko‘ngil qo‘ygani uchun ta’na qildi. 

– Oddiy bir yigitning izzattalab xonimga oshiq bo‘lishi qiziq 

ko‘rinar ekan! Axir uning qalbi shu qadar sovuq bir toifadanki, hatto 

mening Jyulenim ham unga o‘t yoqa olmaydi. Lekin u sizni haqiqiy 

dendi

53

 qilib qo‘yibdi, – deya qo‘shimcha qildi u yigitning sochlarini 

tutamlab o‘ynar ekan.

Jyulen Matildaning nafratlanishiga ishonchi komil bo‘lib yurgan 

paytida yengil-boshiga e’tibor berishni o‘rgangan va endi, chamasi, 

chiroyli kiyinishda eng nozik didli parijlik oliftalardan qolishmaydigan 

bo‘lib qolgandi. Lekin uning o‘sha oliftalardan bitta ustun tomoni 

bor edi: u bir kiyinib olgach, o‘z kostyumi haqida o‘ylamay qo‘yardi.

Matilda esa bir narsadan xafa edi: Jyulen hamon rus maktublarini 

ko‘chirib, ularni marshal bevasiga eltib berishda davom etardi.