Qizil va qora indd

«Bu maktublarni havorang kamzul kiyib, qora galstuk taqib, 

shaxsan otda eltib bermoq lozim. Maktub shveytsarga topshiriladi, 

bu paytda g‘amzada ko‘rinish kerak, – ko‘zlarida cheksiz ma’yuslik 

ifoda etilmog‘i lozim. Agar oqsoch qiz uchrab qolgudek bo‘lsa, go‘yo 

sezdirmay ko‘zdan bir tomchi yoshni artib olgan kishi bo‘lib ko‘rinish 

kerak. Oqsoch qizga bir-ikki og‘iz shirin so‘z aytiladi».

Jyulen bu talablarga qat’iyan amal qildi.

---

452

«Men ancha surbetlik qilyapman, – deya xayolidan o‘tkazdi u de 

Fervak saroyidan chiqib kelar ekan, – lekin Korazov o‘zidan ko‘rsin. 

O‘z taqvosi bilan shuhrat qozongan shunday xonimga maktub yo‘llash-

ning o‘zi bo‘ladimi! Endi u meni qanday nafrat bilan qarshi olishini 

tasavvur qilyapman! Rosa tomosha bo‘ladi-da o‘ziyam! Chamasi, faqat 

shu komediyagina ko‘nglimni biroz ochsa kerak. Ha, «men»

 

deya 

atalmish mana shu manfur nusxani yaxshilab sazoyi qilish kerak. 

Yolg‘iz shu narsagina mening vaqtimni hush qilsa kerak. Agar o‘zimni 

jinoyat qilishga qodir deb his etganimda biroz ko‘ngil ochish uchun 

ham o‘sha jinoyatni qilgan bo‘lardim». 

Butun shu oy davomida Jyulen faqat otini otxonaga olib kirayotgan 

daqiqalardagina o‘zini biroz baxtli his etadi. Korazov unga o‘zidan 

yuz o‘girgan mahbubasiga qarashni qat’iyan taqiqlab qo‘ygan edi, 

bu o‘rinda hech qanday bahona inobatga olinmasdi. Otning tanish 

dupur-dupuri, Jyulenning otboqarni chaqirish uchun otxona dar-

vozasini qamchi bilan taqillatish odati tufayli Matilda ba’zan parda 

ortidan hovliga qarash uchun beixtiyor deraza yoniga kelardi. Parda 

juda yupqa bo‘lib, Jyulen uning ortidagi qizni yaqqol ko‘rib turardi. U 

shlyapasi soyaboni ostidan sezdirmay Matildaga qarar ekan, qizning 

qomatini ko‘rardi-yu, biroq ko‘zlarini ilg‘ay olmasdi. «Shunday ekan, 

u ham mening ko‘zlarimni ko‘ra olmaydi, – deya mulohaza yuritardi 

yigit. – Demak, bu qaraganim hisobga kirmaydi».

Kechqurun de Fervak xonim unga, xuddi ertalab Jyulen juda 

ma’yus bir qiyofada uning shveytsariga topshirgan o‘sha falsafiy-mis-

tik va diniy risolasini olib o‘qimagandek muomala qildi. Bir kun 

ilgari Jyulen tasodifan suxandonlik qilish yo‘lini topgan edi: bu gal u 

ataylab Matildaning ko‘zlari ko‘rinib turadigan joyga o‘tirdi. Matilda 

ham marshal bevasi paydo bo‘lishi bilanoq zangori divanni tark etdi, 

boshqacha qilib aytganda, o‘z to‘garagiga xiyonat qildi. Janob de Kru-

aznua, chamasi, uning bu yangi injiqligidan g‘oyat tashvishga tushib 

qolgan edi: uning bunday ochiqdan-ochiq ranjishi Jyulenning dilidagi 

iztirobni biroz yumshatgandek bo‘ldi.

Bu kutilmagan quvonchdan uning suxandonlik san’ati chindan ham 

juda yuksak cho‘qqilarga ko‘tarilab ketdi. Shuhratparastlik har qanday 

yurakka, hatto bukilmas taqvodorlik makoni bo‘lmish qalblarga ham 

osongina kirib boradi. Shu boisdan ham marshal bevasi karetasiga 

o‘tirar ekan, shunday qarorga keldi: «Yo‘q, de lya Mol xonim rost gap-

ni aytibdi: bu navqiron abbati tushmagur chindan ham ajoyib odam 

---

453

ekan. Chamasi, u avvaliga mendan uyalib yurgan bo‘lsa kerak. Axir bu 

uyda kimga qaramang, hammasida qandaydir yengiltaklik nishona-

sini ko‘rasiz, bu yerga kelib turadigan taqvodor zotlarning hammasi 

taqvosini yoshi o‘tganda orttirgan, ular faqat keksaliklari tufayligina 

o‘zlarini shunday vazmin tutishadi. Yigitcha so‘zsiz farqni tushunib 

qolgan. Uning uslubi durustgina ekan, lekin men uning bu maktubidagi 

maslahat so‘rab, to‘gri yo‘lga solishni iltimos qilishida o‘zi ham anglab 

yetmagan qandaydir tuyg‘u yashirinmaganmikin, deya cho‘chiyapman.

Unday desam, odamni to‘g‘ri yo‘lga solish xuddi shunday bosh-

lanishiga misollar ozmunchami. Meni ayniqsa umidvor qilayotgan 

narsa – bu boshqa yigitlar menga yozgan xatlar bilan u yozgan maktub 

uslubi o‘rtasidagi farq bo‘lyapti. Bu ruhoniy yigitning maktubidagi 

yuksak mehr-oqibat, samimiy jiddiyat va chuqur ishonchga e’tibor 

bermaslik mumkin emas. Unda Massilyonga xos muloyim ezgulikning 

qandaydir nishonalari ko‘rinadi».