Qiyaslaw jumislarin alip bariw dáwirligi

Ólshew quralların qiyaslaw dáwirliligi
Ólshew quralların dáwirli qiyaslawdı reglamentlaytuǵın tiykarǵı hújjet:
Óz DSt 8. 003:2005. Bul hújjet tómendegi tiykarǵı qaǵıydalarǵa tayanadi:
• mamlakatda ólshewler birliligini támiyinlewdiń eń zárúrli jolı ólshew qurallardı qiyaslaw bolıp tabıladı;
• qiyoslaw menen islep shıǵarılǵan hám remontlanǵan, shet elden satıp alınǵan, isletilip atırǵan hám saqlawǵa qoyılǵan ha’mme ólshew quralları qamtıp alınıwı kerek;
• qiyoslawda metrologik hám texnikalıq talaplarǵa muwapıqlig’i tasdiqlangan ólshew qurallarǵana qollanıw ushın jaramlı dep ta’n aliniwi múmkin;
• isletilip atirg’an ólshew quralların qiyaslaw dáwirliligi isletiliw sharayatlarına baylanıslı hám buzıq ásbaplardıń waqıtında aniqlaniwini támiyinlewi kerek;
• qiyoslaw arnawlı tayarlanǵan shaxslar tárepinen qiyaslaw boyisha ilimiy- texnikalıq hújjetlerge muwapıq atqarıladı.

Isletilip atırǵan yamasa saqlawǵa qoyılǵan ólshew qurallarmálum qiyaslawlar ortasındaǵı aralıqtan keyin dáwirlik qiyoslawdan ótkeriliwi kerek.

Qiyaslaniwi kerek bolǵan ólshew qurallarınıń anıq dizimlerin yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar -ólshew qurallarınıń iyeleri dúzedi. Qiyaslaniwi kerek bolǵan ólshew quralları dizimleri Mámleket metrologiya xızmeti shólkemlerine jiberiledi. Mámleket metrologiya xızmeti shólkemleri metrologik qaǵıydalar hám normalarǵa ámel etiliwi ústinen mámleket qadaǵalawın ámelge asırıw sıyaqlında qiyaslaniwi kerek bolǵan ólshew quralları dizimleriniń tuwrı dúzilgenligin tekseredi.
Uzaq múddet saqlawǵa qoyılǵan ólshew qurallar dáwirli qiyaslawdan o’tpewi múmkin.
Bir neshe shamalardı ólshew (qayta qayta tiklew) ushın mólsherlengen yamasa bir neshe ólshew diapazonlarına iye bolǵan, biraq kemrek sandaǵı shamalardı ólshew (qayta qayta tiklew) yamasa kemrek sandaǵı diapazonlarda ólshew ushın paydalaniletuǵın ólshew qurallardı dáwirli qiyaslawdı bas metrolog yamasa yuridikalıq shaxs basshısınıń sheshimi tiykarında tek qollanilip atirg’an sandaǵı shamalar hám isletilip atırǵan diapazonlar ushın ólshew qurallarınıń jaramlılıǵın anıqlap beretuǵın qiyaslaw boyınsha normativ hújjetler talapları boyınsha ruxsat etiledi.
Buǵan uyqas jazıw isletiw hújjetlerinde sáwlelendiriliwi kerek. Dáwirli qiyaslaw nátiyjeleri qiyaslawlar ortasındaǵı aralıqta ámel etedi.
Birinshi qiyaslawlar ortasındaǵı aralıq ásbap túrin tastıyıqlawda belgilenedi. Mámleket metrologiya xızmeti shólkemleri hám yuridikalıq shaxslar dáwirli qiyoslawlar nátiyjelerin, qiyaslawlar ortasındaǵı aralıqlardı olardı qollanıw qásiyetlerin esapqa alıp, olardı korrektirlaw boyınsha usınıslardı ishlep shıǵıwları kerek. Qiyaslawlar arasındaǵı aralıqlardı anıqlaw Mámleket metrologiya xizmati tárepinen yuridik shaxstıń metrologik xızmeti menen kelisilgen halda ótkeriledi. Tárepler kelise almaǵan halda qiyaslawlar ortasındaǵı aralıqlardı ózgertiw haqqında juwmaq shıǵarıwǵa múmkinshilik beretuǵın izertlewler nátiyjeleri Mámleket metrologiya oraylarına beriledi hám olar tiyisli juwmaq shıǵaradılar.
Dáwirli qiyaslaw paydalanıwshı, Mámleket metrologik xızmeti yamasa qiyaslaw huqıqı boyınsha akkreditlengen yuridikalıq shaxs aymaǵında ótkeriliwi múmkin. Qiyaslaw ornin ólshew qurallarınıń paydalanıwshısı ekonomikalıq faktorlar hám de salıstırılatuǵın ólshew quralların tasip keltiriw múmkinshiliklerinen kelip shıǵıp tańlaydı. Ólshew qurallardı óndiriwshi yamasa remonttan shıǵarıwshı, sonıń menen birge, ólshew quralların isletiwshi yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxslar, ólshew quralların tayarlaw, remontlaw yamasa isletiw orinlarında, qiyaslaw ushın arnawlı qiyaslaw qurılmaları, etalonlar talap etiletuǵın jaǵdaylarda tiyisli qurılmalar hám etalonlarga ıye boliwlari hám olardı Mámleket metrologiya xızmeti shólkemleri ixtiyarina beriwleri kerek.
Birpara ólshew quralları ushın bul faktorlar birdey bolıp tabıladı. Mısalı, barlıq jumısshı etalonlar laboratoriya sharayatlarında, temperatura hám ıǵallıq turaqlı bolǵanında, silkinıwlar, vibratsiyalar, basqınshı ortalıq bolǵanında isletiledi. Bul ólshew quralların isletiw intensivligi shama menen birdey hám tek ólshew qurallarınıń tipine baylanıslı. Islemey qalıwdıń ruxsat etiletuǵın itimallıǵı isenimlilik itimallıǵınıń funkciyası bolıp, Qiyaslaw sxeması menen anıqlanadı. Sol sebepli jumısshı etalonlar ushın qiyaslawlar ortasındaǵı aralıqlar, bul qurallar mámleket metrologiya shólkemlerinde yamasa keńseler metrologikler xızmetlerinen paydalanıwınan qaramastan, mámleket sheńberinde birdey etip belgileniwi múmkin. Mısalı, elektr shamalarınıń jumısshı etalonlari ushın bul qiyaslaw dáwirliligi belgilengen:
• o'lchash transformatorları - 5 jılda 1 ret;
• siyimliliq, ózgeriwshen tok induktivligi hám sıyımlılıq ólshewleri -2 jılda 1 ret;
• elektr shamalarınıń basqa jumısshı etalonlari – bir jilda 1 ret.

Qiyaslaw sxemalarına qoyılatuǵın talaplar hám ólshew quralları metrologik kórsetkishleri nátiyjelerine tásir etiwshi faktorlar

Ólshew quralların qiyaslawdı ámelge asırıw ushın fizikalıq shama birligi ólshemin mámleket etaloninan yamasa dáslepki úlgili ólshew jardeminden jumısshı
ólshew qurallarına uzatıw rejimin yamasa sistemasın ornatıw zárúr. Bunday sistemanı birlik ólshewin etalondan yamasa dáslepki ólshew jardeminden jumısshı ólshew quralına uzatıw quralları, usılları hám anıqlıǵın reglamentlaytuǵın, ornatılǵan tártipte tastıyıqlanǵan hújjetti bildiretuǵın qiyaslaw sxemaları belgileydi.
Ǵárezsiz Mámleketlerdiń Doslıq Awqamında mámleketliklerara qiyaslaw sxemaları (burınǵı umumittifoq) hám jergilikli (Mámleket metrologik xızmeti yamasa Jergilikli metrologik xızmetiniń bólek keńseleri) qiyaslaw sxemaları parıq etedi. Birinshi jergilikli Qiyaslaw sxemaların dúziw úlgili hám jumısshı ólshew quralların Qiyaslaw usılları hám qurallarına standartlar hám metodikalardı islep shıǵıwǵa tiykar bolıp xızmet etedi.
Mámleketliklerara qiyaslaw sxemaları mámleket standartları retinde tastıyıqlanadi.
Mámleketliklerara qiyaslaw sxeması elementleri bolıp barlıq etalonlar, úlgili ólshew quralları, jumısshı ólshew quralları hám sonıń menen birge birlik ólshemin uzatıw usılları (Qiyaslaw usılları ) esaplanadı.
Jergilikli qiyaslaw sxemaları fizikalıq shamalar birligi ólshemin uzatıwdıń ekiden artıq basqıshı bolǵanda dúziledi hám mámleketliklerara qiyaslaw sxemalarına qarsı kelmewi kerek.
Jergilikli qiyaslaw sxemalarına fizikalıq shamanıń paydalanıwda bolǵan yamasa mámilege shıǵarılıp atırǵan barlıq jumısshı ólshew quralları kiritiledi.
Jergilikli qiyaslaw sxeması elementleri bolıp úlgili ólshew quralları, jumısshı ólshew quralları, sonıń menen birge qiyaslaw usılları atları esaplanadı ; qiyaslaw sxemasına nusqa - etalonlar hám jumısshı etalonlar atların kirgiziwge jol qóyıladı.
Qiyaslaw sxemasında, ádetde, tek bir fizikalıq shama birligi ólshemin uzatıw kórsetiliwi kerek.
Jergilikli qiyaslaw sxemasın onıń DMX mekememesi menen kelisimnen keyin kárxana normativ hújjeti retinde islep shıǵıladı. Jergilikli qiyaslaw sxemaların sonıń menen birge metrologik institutlar yamasa DMX joqarı keńseleri menen kelisetug’in DMX aymaqlıq keńseleri dúzedi.
Fizikalıq shamalardı ólshew quralları ushın mámleketliklerara qiyaslaw sxemaların bul shama birliginiń mámleket etalonini saqlawshı bolıp esaplanıwshı mámleket etalonlari bas orayı islep shıǵadı.
O’lshew qurali baslanǵısh, dáwirli, náwbetten tısqarı, inspektsion hám ekspert qiyaslawdan ótkeriledi.
Islep shıǵarıwdan yamasa remontlawdan shıqqan hám import boyınsha keltiriletuǵın o’lshew qurali baslanǵısh qiyaslawdan ótkeriledi. O’lshew quralinin’ hár bir nushasi baslanǵısh qiyaslawdan ótkeriledi. O’lshew qurali jalpı islep shıǵarılǵanda tańlap qiyaslaw ruxsat etiledi. Tańlap baslanǵısh Qiyaslaw qaǵıydaları, ótkeriw tártibi bul o’lshew quralin qiyaslaw metodikasında kórsetiledi.
Ekspluataciyada turǵan yamasa operativ saqlanıp atırǵan o’lshew qurali qiyaslawlarara aralıq waqıtlardan keyin dáwirli qiyaslawdan ótkeriledi. Dáwirli qiyaslaw waqtı ólshew quralınıń bul dáwir ishinde jaramlılıǵın támiyinlewdi esapqa alǵan halda anıqlanadı hám belgilenedi.
Dáwirli qiyaslawlar ortasındaǵı waqıt:
mámleket qiyaslawlarina usınıs etilgen ólshew quralına mámleket metrologik xızmeti keńseleri tárepinen belgilenedi.
Mámleket dáwirli qiyaslawlari úlgili hám jumısshı o’lshew quralin Qiyaslaw grafikların (shártnamaların ) da belgilengen kalendar múddetlerde ótkeriledi.
Ekspluataciyada turǵan hám saqlanıp atırǵan o’lshew qurali ushın náwbetten tısqarı qiyaslaw tómendegi jaǵdaylarda ótkeriledi:
• qiyoslawlarara dáwirdiń yarım waqtı ótkennen keyin ólshew jardeminden butlovchi retinde paydalanilganda;
• qiyoslash tamǵası, plombasi, ziyanlanǵanda yamasa o’lshew qurali dıń baslanǵısh yamasa dáwirli qiyaslawdan ótkenligin tastıyıqlaytuǵın hújjetler joǵalǵanda ;
• eger qiyaslaw tamǵasınıń yamasa ólshew quralınıń qollanıwǵa jaramlılıǵın tastıyıqlaytuǵın hújjettiń ámel etińiw múddeti tawsılǵan bolsa, saqlawdan alınıp ekspluataciyaǵa kirgiziwde;
• qiyaslawlarara waqıt ishinde satiwg’a shıǵarılmaǵan O’lshew quralin tayarlawshı kárxana qarıydarǵa jetkiziwde.

Ólshew quralınıń jaǵdayı hám qollanılıwın mámleket qadaǵalawınan hám mákeme tekseriwinen ótkeriwde o’lshew quralinin’ qollanıwǵa jaramlı ekenligin anıqlaw ushın inspektsion qiyaslaw ótkeriledi. O’lshew quralin inspektsion Qiyaslaw nátiyjeleri mámleket yamasa mákeme tekseriwi aktında sáwlelendiriledi.

Mámleket qiyaslawinan májburiy túrde ótkeriletuǵın qurallar :
• davlat metrologik xızmetleriniń hám isbilermenlik sub'ektleriniń úlgili ólshew qurallri;
• o'zining tikkeley wazıypasına muwapıq úlgili o’lshew qurali retinde yamasa tayarlawǵa buyırtnama shártleri boyınsha islep shıǵarılǵan o’lshew qurali;
• nurlaniwni ionlaytuǵın hám quramında nurlanıwdı ionlaytuǵın derek bar bolǵan o’lshew qurali; priborlardi remontlaytuǵın xojalıq jurgiziwshi sub'ektleri shıǵarǵan, remonttan keyin basqa xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerge beriw ushın mólsherlengen o’lshew qurali;
• milliy hám xalıq aralıq sport rekordlarini dizimnen ótkeriw menen baylanıslı ólshew quralları ;
• ma’mleket arbitraj keńseleri tárepinen ekspertiza ótkeriwde, sonıń menen birge bajıxana tekseriwinde ólshewler ushın qollanılatuǵın o’lshew qurali;
• o'lchash ushın jumısshı o’lshew qurali retinde qollanılatuǵın, ólshew nátiyjeleri:
• qorshag'an ortaliq qáwipsizligi;
• sawliqti saqlaw ;
• miynet qawipsizligin támiyinlew;
• ha’mme túrdegi transporttıń háreket qawipsizligin támiyinlew;
• ishlab shıǵarıw hám texnologiyalıq processlerdiń qawipsizligin támiyinlew; baylanis sistemaların támiyinlew;
• xo'jaliqlarara óz-ara esaplawlar ;sawdanin’ barlıq túrleri; xalıqqa pulli xızmetlerdiń barlıq túrleri ushın qollanılatuǵın o’lshew qurali.