Qiyaslaw jumislarin alip bariw dáwirligi

O’lshew qurallarin qiyaslawdan o’tkeriw
Arza beriwshi to’mendegilerdi qosimsha qilg’an halda orinlawshig’a qiyaslaw o’tkeriw haqqinda arza beredi :
O’lshew qurallari;
O’lshew qurallarinin’ ekspluataciya hám texnikaliq hu’jjetleri.
Orinlawshi bir jumis ku’ni dawaminda arzani ko’rip shig’adi hám o’lshew qurallarin qiyaslawdan o’tkeriw ushin arza beriwshi menen shártnama du’zedi, qiyaslawdan o’tkeriw imkaniyati bolmag’an jag’dayda bolsa, arza beriwshige qiyaslaw o’tkeriwdi biykar etiw sebeblerin ko’rsetken halda xat jiberedi.
O’lshew qurallarin qiyaslawdan o’tkeriw ushin shartnamalardi electron formada hám du’ziw mu’mkin.
O’lshew qurallarin qiyaslawdan o’tkeriw dawamiylig’I on jumis ku’ninen aspawi kerek, qiyaslawdan o’tkeriw waqtinin’ normasi texnik tárepten tártipke saliw tarawindag’i normativ hu’jjetlerde belgilengen talaplarg’a muwapiq ko’rsetilgen mu’ddetten asatug’in o’lshew qurallari bunnan tisqari.
Arzag’a qosimsha qilatug’in hu’jjetler mámleketlik tilde yaki rus tilinde jaziliwi kerek. Eger hu’jjetler basqa tilde jazilg’an bolsa, ol jag’dayda olarg’a tu’p nusqasina mas awdarmasi qosimsha qilinadi, onin’ isenimliligi ushin arza beriwshi jawap beredi.
Arza beriwshi o’z ixtiyarina ko’re qosimsha tu’rde basqa hu’jjetlerdi hám usinis etiwi mu’mkin.
Arza hám og’an qosimsha qilinatug’in hu’jjetler tikkeley, electron formada yaki pochta baylanisi arqali usinis etiwi mu’mkin.
O’lshew qurallari qiyaslawdan :
Stacionar qiyaslaw laboratoriyalarinda;
Ko’shpe ( mobil ) qiyaslaw laboratoriyalarinda;
Tikkeley o’lshew qurallari jaylasqan orinlarda, qiyaslawshilardi xizmet saparina jiberiw joli menen o’tkiziledi.
Qiyaslawshilardi xizmet saparina jiberiw, ko’shpe (mobil) laboratoriyalardan paydalaniw, jumisti sho’lkemlestiriw tártibi shartnama tiykarinda belgilenedi.
Eger o’lshew qurallarin qiyaslawdan o’tkeriw ushin orinlawshi laboratoriyasinda hámme diapason boyinsha qiyaslawdin’ texnikaliq imkani bolmasa, arza beriwshinin’ jazba talabina ko’re o’lshew qurallarin qiyaslawdi mu’mkin bolg’an diapazonda o’tkeriwge jol beriledi.
O’tkerilgen qiyaslaw nátiyjelerine ko’re o’lshew qurallari qollaniwg’a jaramli dep tán aling’an jag’dayda orinlawshi tárepinen o’lshew qurallarin qiyaslaw bayannamasi du’ziledi hám o’lshew qurallarinin’ qiyaslawdan o’tkerilgenligin tastiyqlawshi qiyaslaw guwahnamasin rasmiylestiredi.
Bir tu’rdegi birneshe o’lshew qurallarina bir guwahnama rasmiylestiriwge ruhsat etiledi, bunday jag’dayda o’lshew qurallarinin’ hámme maliwmatlari (zavod nomeri, parametr ati, o’lshew shegaralari, qatelikler, aniqliq dárejesi) qiyaslaw guwahnamasina qosimshada ko’rsetiledi.
Qiyaslaw tamg’asinin’ izi o’lshew qurallarina (yaki bekkemlewshi plombag’a) hám o’lshew qurallarinin’ paydalaniw hu’jjetlerine basiladi.
O’lshew qurallarinin’ konstruksiya elementlerine hám oni rostlash organlarina ruhsat berilmegen kiriwdin’ aldin aliw maqsetinde o’lshew qurallarinin’ arnawli orinlari (plombalaw orinlari bar bolg’anda) qiyaslawshi tárepten plombalanadi.
O’lshew qurallari qiyaslaw nátiyjelerine ko’re kiyingi qollaniwg’a jaramsiz dep tán aling’an jag’dayda, orinlawshi tárepinen bul qag’iydalarg’a muwapiq forma boyinsha o’lshew qurallarinin’ qollaniliwg’a jaramsizlig’i haqqinda xabarnama beriledi, qiyaslaw tamg’asinin’ izi bolsa biykar etiledi.
Qollaniwg’a jaramsiz dep tabilg’an o’lshew qurallari támirlengennen hám texnik xizmet ko’rsetilgennen son’ qayta qiyaslawdan o’tkeriliwi kerek.
O’lshew qurallarin qiyaslaw jumislarin orinlawda ju’zege keletug’in kelispewshilikler nizamshiliq hu’jjetlerinde belgilengen tártipte sheshiledi.
Bul qag’iydalara talaplari bu’ziliwinda ayipdar bolg’an shaxslar nizamshiliq hu’jjetlerinde belgilengen tártipte jawap beredi.
Tu’rli toparlar hám tu’rlerge tiyisli o’lshew qurallarin qiyaslawdi o’tkeriw o’zine tán qasiyetlerge iye. Biraq qiyaslawdin’ metodikaliq tiykarlari hámme o’lshew qurallari ushin, tiykarinan uliwma bolip esaplanadi.
Ólshew quralların qiyaslawdi ótkeriwde qiyaslawshi jumısshı hám úlgi ólshew quralların qiyaslawg’a tiyisli mámleket, tarmaq standartları, kárxana standartları hám basqa ITH ga ámel etedi.
Qiyaslaw procesi ayırım basqıshlardan ibarat boladı. “Qiyaslaw operatsiyasi” basqıshında qiyaslawshi operatsiyalardı ótkeriw izbe-izligi tekseriledi. Bunda sonı esapqa alıw zárúr : ayırım operatsiyalardı ótkeriwde unamsız nátiyjeler alınǵan halda qiyaslaw toqtatiliwi kerek. Qiyaslaw boyınsha operatsiyalardı taxt qılıwda qiyaslawshi tómendegin názerde tutıwı kerek: qiyaslanip atırǵan ólshew qurallarınıń ayırım metrologik parametrlerin anıqlaytuǵın operatsiyalardıń atlarında “qiyaslaw” termini ornına “anıqlaw” sózin qóllaw, parametrlerdi anıqlawǵa tiyisli bolmaǵan jaǵdaylarda bolsa “tekseriw” sózin qóllaw kerek (ólshew quralları elementleriniń óz-ara tásiri hám t.b. ). Qiyaslawg’a tayarlanıw processinde qiyaslawshi úlgi hám járdemshi qiyaslaw quralları dizimin tekseredi. Járdemshi qiyaslaw quralları atamasina járdemshi ólshew quralları, járdemshi qurılmalar hám qiyaslaw úskeneleri kiredi.
Úlgi hám járdemshi ólshew quralları ushın dizimde olardıń normativ- texnikalıq xarakteristikaları, yaǵnıy usı ólshew qurallarına tiyisli standartlar nomerleri (tártip nomerleri), tipleriniń standartlarda belgilengen yamasa Mámleket reestrida qabıl etilgen belgileri, úlgi ólshew quralları ushın bolsa ulıwma mámleketlik qiyaslaw sxemalarında qabıl etilgen razryadları kórsetilgen.
Járdemshi qurılmalar hám qiyaslaw úskeneleri ushın dizimde olardıń texnikalıq xarakteristikaları, olarǵa tiyisli ITH de qabıl etilgen belgilewleri yamasa standartlar nomerleri kórsetiledi. Qiyaslanip atırǵan ólshew qurallarınıń metrologik xarakteristikaların talap qılınıp atırǵan anıqlıq penen tabıw ushın dizimge bir
operatsiyanıń ózi ushın bir-birin tákirarlaytuǵın qiyaslaw quralları kiritiliwi múmkin.
Qiyaslaw shártleri menen tanısıwda qiyaslawshi qiyaslanip atirg’an ólshew qurallarınıń metrologik parametrlerine tásir etiwshi fizikalıq shamalardı, olardıń nominal bahaların hám jiljiwlari qiyaslawda ruxsat etiletuǵın shegaraların kórsetip, tekseredi. Tásir etiwshi shamalarǵa temperatura, ıǵallıq, qorshag’an ortaliqtag’i hawa basımı, qiyaslaw ótip atırǵan ortalıqtıń basımı, temperaturası hám fizikaviy- ximiyalıq ózgeshelikleri: támiynat tokınıń chastotası hám kernewi; titirew hám silkinıw ; magnit hám elektr maydanları ; garmonikalarning bar ekenligi kiredi.
“Qiyaslawg’a tayarlıq” basqıshında qiyaslawshi tayarlıq jumısları dizimi hám olardı orınlaw usılları menen tanısadı. Bunday jumıslar atamasina qiyaslanatug’in ólshew quralların ornatıw hám tayarlaw ; qiyaslanip atırǵan ólshew qurallarına tásir etiwshi shamalar tásiri astında ashıq ustap turıw, ólshewlerdi juwıw ; maylaw qabıǵın tazalaw ; ásbaplardı tok astında qizdırıw (qızdırıw ); ekranlaw, germetiklikni, jalǵanıw kontaktlarini (birikpelerin), kórsetilgenlikti tekserip; tutastirib jalǵaw qurılmaların jalǵaw ; jerge jalg’aw ; qawipsizlik texnikası boyınsha ilajlar ótkeriw hám basqalar kiredi. Sırtqı kórikten ótkeriwde ólshew qurallarınıń butligi, sanaq qurılmaları bólimleriniń ma`nisi tekserilip, ólshew qurallarınıń qatlamları hám elementlerindegi kemshilikler anıqlanadı, olar ámeldegi bolǵan táǵdirde bul qurallardı qóllawǵa ruxsat etiw múmkin emes.
Qiyaslawshi hár bir operatsiya ushın metrologik parametrlerge tiyisli standartlarda belgilengen ruxsat etiletuǵın jiljiwlar shegaraların biliwi zárúr. Isletilgeninen keyin qiyaslawg’a keletuǵın ólshew quralları ushın qadaǵalaw shólkemleri ruxsatı menen metrologik parametrlerdiń islep shıǵarıwdan kelgen ólshew qurallarına tiyisli ITH de názerde tutılǵanınan ayrıqsha jiljiw normaları belgilewge ruxsat etiledi. Qiyaslaw ótkeriw waqtinda qiyaslawshi bul qasiyetke, mısalı ólshew quralı qiyaslawg’a isletiwden yamasa islep shıǵarıwdan kelgen-kelmegenligine hám tiyisli ITH ga qandayda bir ózgertiw kirgizdime-joq ekenligine bólek itibar beriwi kerek.
“Ólshew nátiyjelerin islep shıǵıw” basqıshı, ádetde, qıyınshılıq payda etpeydi, sebebi pútkil operatsiya sáykes ITH menen qatań reglamentlanǵan
“Qiyaslaw nátiyjelerin rásmiylestiriw” basqıshında qiyaslawshi ólshew quralların jumısshı yamasa úlgi qurallar retinde qollanılıwın esapqa alıp belgilengen talaplardı jaqsı biliwi kerek.
Keyin bul nátiyjeler analiz etiledi hám matematikalıq islew beriledi, mısalı, aljasıqlar, kórsetiwler variatsiyasi, ortasha bahalar, dúzetpeler, ońlaw kóbeytpeleri esaplanadı hám t.b.
Qiyaslaw nátiyjeleri unamsız bolǵanında hám zárúr bolǵanda analiz etiwden keyin qiyaslawshi ólshew quralınıń jaramlı yamasa jaramsızlıǵı haqqında juwmaq shıǵaradı
hám tamǵalardı óshiriw boyınsha operatsiyalardı atqaradı hám de hújjetlerde qiyaslang’an ólshew qurallarınıń jaramsızlıǵı haqqında qiyaslaw nátiyjelerin hám olardı islep shıǵarıw hám qóllawdı qadaǵan etiw haqqındaǵı nátiyjelerdi rásmiylestiriw boyınsha tiyisli jazıwlardı kiritedi.
Qiyaslaw aktı yuridikalıq mániske iye hújjet bolıp, usınıń sebepinen onı júritiwge tiyisli itibar qaratılıwı zárúr. Mısalı, olardı ayırım qaǵaz betlerine jazıp, keyin kóshirip jazıw yamasa gu'manli seziletug'in nátiyjelerdi tastap jiberiw múmkin emes, bunda akt baslanǵısh hújjet retindegi áhmiyetin joǵatadı (kóshirip jazıwda aljasıqlar bolıwı múmkin).
Qiyaslaw tamamlang'aninan keyin onıń nátiyjeleri ólshew qurallarınıń pasportlarına, attestatlarga, gúwalıqlarǵa hám basqa hújjetlerge kiritiledi. (aktlarǵa, baqlaw nátiyjelerine qayta islew boyınsha esap -kitaplarǵa kiritiledi, olarǵa kesteler, grafiklar hám basqa esaplaw maǵlıwmatları qosımsha etiliwi múmkin).
Ólshew quralların kalibrlew -ólshew quralların haqıyqıy metrologik xarakteristikaların anıqlawda bul ólshew quralı kórsetken mug'dardi etalon arqalı alınǵan sáykes keliwshi muǵdar menen óz-ara qatnasın anıqlawdaǵı operatsiyalar kompleksi. Eger ólshew quralları májburiy metrologik qadaǵalaw hám tekseriwden o'tpese, ol jaǵdayda olar kalibrlewdan ótedi.
Kalibrlew nátiyjeleri boyınsha ólshew quralın haqiqiy ma`nisin anıqlanadı yamasa onı kórsetiwine dúzetpeler kiritiledi.
Kalibrlew ólshew quralınıń qateligin hám qatar metrologik xarakteristikaların bahalaw imkaniyatın beredi. Birlikler shamasin baslanǵısh etalonlardan jumısshı etalonlarga uzatıw metrologik shınjırı 5-suwretde kórsetilgen. Birlik shamasin uzatıw ólshew arqalı ámelge asıriladı.)
Qiyaslaw sxeması -birlik ólshemin etalondan yamasa dáslepki úlgili ólshew jardeminden jumısshı ólshew qurallarına uzatıw quralları, usılları hám anıqlıǵın kórsetiwshi belgilengen tártipte tastıyıqlanǵan hújjet. Qiyaslaw sxemaları tuwrısındaǵı tiykarǵı maǵlıwmat GOST 8. 061-2007 de keltirilgen.
Qiyaslaw sxemaları mámleket sxemaları hám lokal sxemalarǵa bólinedi. Mámleket Qiyaslaw sxemaları konkret fizikalıq shamanı mámlekette bar ólshew qurallarına tarqatadı. Mámleket qiyaslaw sxemaları mámleket standartları retinde tastıyıqlanadi.
Ólshew quralların qiyaslaw -mámleket metrologiya xızmeti (yamasa basqa rásmiy kepillik berilgen organ, shólkem) tárepinen ólshew qurallarınıń paydalanıwǵa jaramlılıǵın eksperimental anıqlanatuǵın metrologik xarakteristikalar tiykarında belgilew hám olardıń májburiy talaplarǵa muwapıqlıǵın tastıyıqlaw bolıp tabıladı.
Ólshew qurallarınn qiyaslaw ólshew quralları ústinen metrologik qadaǵalaw hám tekseriw qaǵıydalarına muwapıq ámelge asıriladı.
Qiyaslawdı alip bariw hám shólkemlestiriwdiń tiykarǵı talapları metrologiya qaǵıydalarında hám usınıslarında kórsetilgen. Qiyaslaw onı alip bariw huqıqına iye bolǵan metrologik xızmetler tárepinen atqarıladı. Jaramlı dep tabılǵan ólshew quralına qiyaslaw gúwalıǵı beriledi hám qiyaslaw tamǵası qóyıladı.
Dárejelew -shkalaǵa jumısshı etalon kórsetiwlerine sáykes túrde belgilerdi qoyıw yamasa onı kórsetiwi boyınsha shamanı anıqlanǵan ma`nisin jumısshı ólshew quralı shkalasındaǵı belgilerge sáykes kórsetkishi boyınsha anıqlanadı.
Mámleket metrologiya qadaǵalawı -mámleket metrologiya xızmeti shólkemleri tárepinen ólshew quralların (jumısshı etalonlar da kiredi) islep shıǵarıw, olardıń jaǵdayı hám qollanılıwı ústinen, attestatsiya etilgen ólshew metodikaları, metrologik qaǵıydalar hám normalarǵa ámel etiliwi ústinen ámelge asırilatuǵın iskerlik bolıp tabıladı.
Mámleket metrologiya tekseriwi - mámleket metrologiya xızmeti tárepinen ólshew quralları túrin tayarlaw, ólshew quralların (jumısshı etalonlar da kiredi) qiyaslaw boyınsha, huqıqıy hám fizikalıq adamlardıń iskerligin litsenziyalaw, ólshew quralların tayarlaw, remontlaw, satıw hám kireyge beriw boyınsha ámelge asırilatuǵın iskerligi bolıp tabıladı.
Ámeldegi nızamshılıqqa qaray mámleket metrologik tekseriwi hám qadaǵalawınan ótiwi kerek bolǵan ólshew quralları islep shıǵarıwdan shıqqanında yamasa remonttan keyin, import etilgeninde hám isletiw processinde qiyaslaniwi kerek. Qiyaslaniwi kerek bolǵan ólshew quralları gruppaları dizimin «O'zstandart» agentligi Óz DSt 8. 003:2005 ke muwapıq tastıyıqlaydı. Qiyaslaw sınaq nátiyjeleri boyınsha tastıyıqlanatuǵın normativ hújjetlerge muwapıq ótkeriledi.

Qiyaslaw nátiyjeleri tómendegishe boladı :

• o'lshew qurallarınıń qollanıwǵa jaramlilig’in tastıyıqlaw. Bul halda oǵan hám (yamasa ) texnikalıq hújjetine qiyaslaw tamǵası qóyıladı hám (yamasa ) Qiyaslaw haqqındaǵı gúwalıq beriledi. Qiyaslaw tamǵası -belgilengen formadaǵı belgi bolıp, qiyaslaw nátiyjesinde jaramlı dep tabılǵan ólshew qurallarǵa
qóyıladı. Tamǵalar qollanılıwı Óz DSt 8. 008:2000 de belgilengen tártipte ámelge asıriladı.
• o'lchash quralların paydalanıw ushın jaramsız dep tán alıw. Bul halda qiyaslaw tamǵası hám (yamasa ) qiyaslaw haqqındaǵı gúwalıq biykar etiledi hám de jaramsızlıq haqqındaǵı gúwalıq jazıp beriledi.

Tamǵa forması hám qiyaslaw haqqındaǵı gúwalıq, qiyaslaw tamǵasın qoyıw tártibi Óz DSt 8. 008:2000 hám Óz DSt 8. 003:2005 te belgilengen.

Mámleket tekseriwi hám qadaǵalawı salasında paydalaniletuǵın, qiyaslaniwi kerek bolǵan o’lshew qurali dizimi O'zstandart Agentligi tárepinen tastıyıqlanadi.
O’lshew quralin Mámleketlik qiyaslaniwi mámleket metrologik xızmeti keńseleri ótkeredi, biraq O’lshew quralin qiyaslaw huqıqı yuridikalıq adamlardıń akkreditlangan metrologik xızmetlerine de tapsırılıwı múmkin.
Basqa mámleketlerde orınlanǵan o’lshew quraliin qiyaslaw nátiyjeleri xalıq aralıq shártnamalar hám pitimler tiykarında tán alınadı.
Ekspluataciyada turǵan, islep shıǵarılǵan, támiyinlengen hám import boyınsha satıp alınatuǵın o’lshew quralin qiyaslawdı shólkemlestiriw hám ótkeriw boyınsha tiykarǵı qaǵıydalar Óz DSt 8. 003:2005 “Óz O'DT. Ólshew quralların qiyaslaw. Tiykarǵı qaǵıydalar” da aytılǵan.
Ekspluataciyada turǵan, islep shıǵarılǵan, támiyinlengen hám import boyınsha satıp alınatuǵın barlıq o’lshew qurali mámleket qiyaslawdan ótiwi kerek.
O’lshew qurali baslanǵısh, dáwirli, náwbetten tısqarı, inspektsion hám ekspert qiyaslawdan ótkeriledi.
Islep shıǵarıwdan yamasa remontlawdan shıqqan hám import boyınsha keltiriletuǵın o’lshew qurali baslanǵısh qiyaslawdan ótkeriledi. O’lshew quralinin’ hár bir nushasi baslanǵısh qiyaslawdan ótkeriledi. O’lshew qurali jalpı islep shıǵarılǵanda tańlap qiyaslaw ruxsat etiledi. Tańlap birlemshi qiyaslaw qaǵıydaları, ótkeriw tártibi bul o’lshew quraliin qiyaslaw metodikasında kórsetiledi.
Ekspluataciyada turǵan yamasa operativ saqlanıp atırǵan o’lshew qurali qiyaslawlarara aralıq waqıtlardan keyin dáwirli qiyaslawdan ótkeriledi. Dáwirli qiyaslaw waqtı ólshew quralınıń bul dáwir ishinde jaramlılıǵın támiyinlewdi esapqa alǵan halda anıqlanadı hám belgilenedi.

Dáwirli qiyaslawlar ortasındaǵı waqıt:

mámleket qiyaslawina usınıs etilgen ólshew quralına mámleket metrologik xızmeti keńseleri tárepinen belgilenedi.
Mámleket dáwirli qiyaslaniwina úlgili hám jumısshı o’lshew qurali qiyaslaw grafikları (shártnamaları ) nda belgilengen kalendar múddetlerde ótkeriledi.
Ekspluataciyada turǵan hám saqlanıp atırǵan o’lshew qurali ushın náwbetten tısqarı qiyaslaw tómendegi jaǵdaylarda ótkeriledi:
• qiyoslawlarara dáwirdiń yarım waqtı ótkennen keyin ólshew jardeminden butlovchi retinde paydalanilganda;
• qiyoslaw tamǵası, plombasi, ziyanlanǵanda yamasa o’lshew quralinin’ baslanǵısh yamasa dáwirli qiyaslawdan ótkenligin tastıyıqlaytuǵın hújjetler joǵalǵanda ;
• agar qiyaslaw tamǵasınıń yamasa ólshew quralınıń qollanıwǵa jaramlılıǵın tastıyıqlaytuǵın hújjettiń ámel etińiw múddeti tawsılǵan bolsa, saqlawdan alınıp ekspluataciyaǵa kirgiziwde;
• qiyoslawlarara waqıt ishinde satıpg’a shıǵarılmaǵan o’lshew quralin tayarlawshı kárxana qarıydarǵa jetkiziwde.

Ólshew quralınıń jaǵdayı hám qollanılıwın mámleket qadaǵalawınan hám mákeme tekseriwinen ótkeriwde o’lshew quralinin’ qollanıwǵa jaramlı ekenligin anıqlaw ushın inspektsion qiyaslaw ótkeriledi. O’lshew quralin inspektsion qiyaslaw nátiyjeleri mámleket yamasa mákeme tekseriwi aktında sáwlelendiriledi.

Mámleket qiyaslawdan májburiy túrde ótkeriletuǵın qurallar :
• davlat metrologik xızmetleriniń hám isbilermenlik sub'ektleriniń úlgili ólshew qurallri;
• o'zining tikkeley waziypasina muvopiq u’lgili o’lshew qurali sipatinda yoki tayarlawǵa buyırtnama shártleri boyınsha islep shıǵarılǵan o’lshew qurali;
• nurlaniwdi ionlaytuǵın hám quramında nurlanıwdı ionlaytuǵın derek bar bolǵan o’lshew qurali;
• priborlardi remontlaytuǵın xojalıq jurgiziwshi sub'ektleri shıǵarǵan, remonttan keyin basqa xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerge beriw ushın mólsherlengen o’lshew qurali;
• milliy hám xalıq aralıq sport rekordlarin dizimnen ótkeriw menen baylanıslı ólshew quralları ;
• ma’mleket arbitraj keńseleri ta’repinen ekspertiza ótkeriwde, sonıń menen birge bajıxana tekseriwinde ólshewler ushın qollanılatuǵın o’lshew qurali;
• o'lchash ushın jumısshı o’lshew qurali retinde qollanılatuǵın, ólshew nátiyjeleri:
• ta’biyyatti qorg’aw;
• sawliqti saqlaw ;
• miynet qawipsizligin támiyinlew;
• ha’mme túrdegi transporttıń háreket qawipsizligin támiyinlew;
• ishlep shıǵarıw hám texnologiyalıq processlerdiń qawipsizligin támiyinlew; baylanis sistemaların támiyinlew;
• xo'jaliklarara óz-ara esaplawlar ;savdoning barlıq túrleri;
• xaliqqa pulli xızmetlerdiń barlıq túrleri ushın qollanılatuǵın o’lshew qurali.

Ólshew quralların qiyaslaw mámleket yamasa mákeme qiyaslawshisi ilmiy tájriybesi berilgenligi tuwrısında ámeldegi gúwalıǵı bar shaxslar tárepinen atqarıladı.