Qishloq xo‘jaligidagi bozor va bozor munosabatlari

4.1-rasm. Qishloq xo‘jaligida bozor funksiyalari
Narxlar, raqobat mexanizmi orqali ko‘plab individual iqtisodiy qarorlar umumlashtirilib, muvozanatlashadi. Raqobat ishlab chiqarishni ehtiyojlarni eng yaxshi qondirishga yo‘naltirilgan. Bu narxlarni pasaytirishni rag‘batlantiradi, mahsulot sifatini yaxshilaydi, turini kengaytiradi. Boshqa tomondan, raqobat ilmiy-texnik taraqqiyotni amalga oshirishga va jamiyatning cheklangan manbalaridan yanada samarali foydalanishga yordam beradi.
Bozor munosabatlarining rivojlanishi ma‗lum darajada bozor infratuzilmasi bilan belgilanadi. Bozor infratuzilmasi - bu bozor tizimining umumiy tarkibiy qismidir, ular tabiatda yordamchi bo‘lib, butun bozor organizmining normal ishlashini ta‗minlaydi. U bozor iqtisodiyotiga xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan muassasalar, tashkilotlar, davlat va tijorat korxonalari to‘plamidan iborat.
Tovar bozorining infratuzilmasi tovarlarni saqlash va sotish uchun mo‘ljallangan do‘konlar va boshqa korxonalar tarmog‘ini o‘z ichiga olgan ulgurji va chakana savdo bilan ta‗minlangan. Ularning asosiy maqsadi tovarlarni sotish uchun normal sharoitlarni ta‗minlashdir. Tovar bozori infratuzilmasining tarkibiga kim oshdi savdolari, yarmarkalar, savdo vositachilik markazlari va tovar birjalari va boshqalar kiradi.
4.2. Bozordagi talab, taklif va narx egiluvchanligi
Talab tushunchasi va omillari. Bozor doimo sotuvchi-xaridor munosabatlari bilan namoyon bo‘ladi, bu ishlab chiqarish va iste‗mol o‘rtasidagi ichki aloqalarni va qarama-qarshiliklarni ifodalaydi. Ushbu munosabatlar talab va taklif bilan tavsiflanadi.
Talab - bu bozorda taqdim etiladigan va tegishli naqd pul bilan ta‗minlangan ehtiyojni ifodalash shakli. Boshqacha aytganda, talab to‘lov qobiliyatiga bo‘lgan ehtiyojdir. Ammo agar biror kishi do‘konda moda buyumni ko‘rsa va uni sotib olishni xohlasa, ammo buning uchun zarur vositasi bo‘lmasa, uning ehtiyojini talab deb hisoblash mumkin emas. Talab qonuni bu narx va talab hajmi o‘rtasidagi teskari munosabatlardir. Shunday qilib, mahsulot narxining pasayishi talabning mos ravishda o‘sishiga olib keladi. Aksincha, tovarlar narxining oshishi talabning pasayishiga olib keladi (4.2-rasm).
Talab ko‘p omillar ta‗sir qiladi. Xususan, ularning asosiylari quyidagilar:
Tegishli mahsulotlar narxining o‘zgarishi. Masalan, bug‘doy narxining oshishi arpa, makka doni, tariq, no‘xat va shu kabilar uchun talabning oshishiga olib keladi.
Aholining pul daromadlari o‘zgarishi. Masalan, daromadlarning o‘sishi aholining sariyog‘, shokolad, go‘sht, baliq kabi mahsulotlarga bo‘lgan talabini oshiradi va aksincha daromadlarning pasayishi sabzavot, kartoshka, margaringa bo‘lgan talabning oshishiga olib keladi.
Xaridorning ta‗mini o‘zgartirish. Qora mol go‘shtidagi yuqori xolesterin parranda go‘shtining ko‘payishiga olib keladi.
Xaridorlar sonining o‘zgarishi. Tug‘ilish darajasining qo‘payishi bolalar kiyimlariga, maktabgacha ta‗lim muassasalariga talabni oshiradi.