Qishloq xo’jaligida yangi xo’jalik yuritish shakllari

Paxtachilik. Respublikada dehkonchilikning etakchi tarmog’ini paxtachilik tashkil etadi. 
Paxtachilikning pirovard asosiy mahsuloti paxta tolasi va paxta moyidir. 
Respublika xalq xo’jaligi ishlab chiqarishning 70%dan ko’prog’i texnologik jihatdan 
paxtachilik bilan bog’liq. Paxtachilik uchun eng unumdor sug’oriladigan erlarning qariyib 35% i 
ajratilgan va mehnat resurslarining katta qismi shu tarmoqda band. O’zbekiston jahonda eng 
shimolda joylashgan paxtachilik mintaqasi bo’lishiga qaramay hosildorlik bo’yicha oldingi 
o’rinlarda turadi. 
Respublikaning barcha viloyatlari va Qoraqolpog’istonda o’rta tolali, Buxoro, Namangan, 
Surxondaryo, Qashqadaryo viloyatlarida esa ingichka tolali g’o’za ham etishtiriladi. 
Paxta tolasi O’zbekiston eksportining muhim bandini tashkil etadi. Paxta tolasi eksporti 
bo’yicha respublika jahonda AQSh dan keyin 2-o’rinda turadi. O’zbekiston erlarida paxta 2,5 ming 
yildan ko’proq vaqtdan beri etishtiriladi. 
Arxeologik tadqiqotlarning dalillariga ko’ra g’o’za miloddan avval VI-VII asrlarda Samarqand, 
Toshkent, Xorazm vohalarida, 
I asrda Farg’ona vodiysida etishtirilgan. 
XIX asrning 60-yillarida O’zbekistonda g’o’za tahminan 40 ming ga maydonda, asosan, 
dehqon xo’jaliklarining ichki ehtiyojlarini qondirish uchun ekilgan. Markaziy Osiyo, xususan 
O’zbekiston, Rossiya tomonidan bosib olingandan keyin Rossiya sanoatining paxta tolisiga bo’lgan 
talabi keskin ortdi. Natijada paxta maydonlari yildan-yilga kengayib bordi. 1890 yil 100 ming ga., 
1913 yil 424,6 ming ga., yalpi hosil 517,2 ming tonna ga hosildorlik 12,2 % ni tashkil etdi. 1913 yil 
Namangan shahri yaqinida (Paxtaliko’l) g’o’za tajriba stantsiyasi ish boshladi. 
1920 yillarning 2 - yarmida O’zbekiston paxta xom ashyosiga bo’lgan talab yanada keskin 
oshdi. 1930-1990 yillar davomida O’zbekiston jahondagi asosiy paxta etishtiruvchi mamlakatlar 
qatoridan joy oldi  va sobiq Itifoqning paxta xom ashyosi etishtiruvchi mustamlakasi bo’lib qoldi. 
Paxta mustaqilligini taminlash maqsadida g’o’za maydonlarining muntazam ko’paytirilishi 
Respublika dehkonchiligida paxta yakka xokimligi (monokultura) ni vujudga keltirdi. 1984-1988 
yillarda g’o’za 2 mln. ga dan ko’proq, 1989 yili esa eng ko’p 2167,7 ming ga. maydonga ekildi. 
1980 yil esa eng ko’p xosil 5579 ming tonna paxta hosil olindi. Olingan tolaning faqatgina 10%i 
Respublikada ishlanar, qolgani esa arzon narxlarda markazga va boshqa Respublikalarga jo’natilar 
edi. 
G’o’za maydonlarida mineral o’g’it, gerbitsid, pestitsid, defoliantlarning ilmiy asoslangan 
meyorlarga rioya etmay ko’plab qo’llanilishi, almashlab ekishning buzilishi natijasida atrof muhitga 
zararli tasir kuchaydi, tuproq xususiyatlari yomonlashdi, unumdorligi pasaydi, bularning tasirida 
hosildorlik pasaydi. 

 
114

Respublikamiz mustaqillikka erishgandan so’ng O’zbekiston huqumati paxta yakka 
ziroatchiligini (yakka xokimligini) bartaraf etish faqat iqtisodiy emas, balki siyosiy ahamiyatga ham 
ega ekanligini nazarda tutib, qatiy tadbirlar ko’rdi.  
Birinchi navbatda Respublikada ekinlar maydonlari tarkiblari o’zgartirildi. 1991-1995 yillarda 
g’o’za maydonlari yildan-yilga qisqartirildi, g’alla, sabzavot va boshqa ekin maydonlari 
kengaytirildi. 
Paxta etishtirishni ko’paytirish, hosildorlik va tola chiqishini oshirish yo’nalishida amalga 
oshirishi, paxtachilik sohasidagi asosiy vazifasi Respublikada paxta-beda, paxta-g’alla almashlab 
ekishni joriy etish va o’rtacha hosildorlikni 30–35 ts/ga etkazish belgilandi.