Qisasi Rabgʻuziy” asarining oʻziga xos xususiyatlari

Asarning til nuqtai nazaridan yana bir qimmatli tomoni bor. Bugungi kunda oʻzbek tilida ishlatilayotgan astronomik, joʻgʻrofiy va boshqa yoʻnalishdagi terminlarning qadimgi ekvivalentini topsa boʻladi. Masalan, ruxom-marmar tosh; rishvat-pora; savmaʼa – xristianlar ibodatxonasi, monastr; qushlugʻ oshi-nonushta. Ajdodlarimizning ilm sohasidagi ildizlari chuqur ekanligini anglatadigan soʻzlar ham mavjud. Aqron-sayyora; baqir-mis; Saqit – Zuhra, Venera; tuch-bronza.
Xulosa qilib aytish mumkinki, Rabgʻuziyning paygʻambarlar haqidagi qissalari ham badiiylik, ham til nuqtai nazaridan katta eʼtiborga loyiq yozma yodgorlikdir. Unda qadimiy qadriyatlarimiz ila sharq falsafasi uygʻunlashib ketgan. Masalan, birinchi kitobdan oʻrin olgan as-samovati-Samoning siyrati, Sifati al-arazna-Yer siyrati qismi bilan tanishsangiz, rivoyatu hikmatlar dunyoviy ilmlarga ham uygʻunligini his etasiz. Bugungi fanda ham yer turli qatlamlardan iborat ekanligi aytiladi va har birining oʻz nomi bor. Bu asarda ana shu yer qatlamlarining kadimgi nomlaridan ogoh boʻlish mumkin.
Bu asar XIV asrning boshida yaratilgan boʻlsada, hamon oʻz ahamiyatini yoʻqotmagan. Sharqona falsafamizga, milliy qadriyatlarimizga hamoxang asar oʻz goʻzalligi bilan dillarni ravshanlashtiradi.
Asarning birinchi kitobidagi “Bayt. Bahoriyot. Mavlono Nosiruddin Rabgʻuziy:” sarlavhali sheʼridan navroʻzi olam oʻsha davrlarda ham qadrli kadriyat boʻlganini anglaymiz:
Kun hamalga kirdi ersa keldi olam navroʻzi, Kechdi bahman, zamharir qish qolmadi qori buzi.
Bu misralarda zamharir qish kechdi, buz(muz) va qor ham ketdi, bahman (ilk bahorda keladigan qattiq sovuq) kechdi, hamal kelib navroʻzi olam oʻzligini namoyon qildi, deyilmoqda. Darhaqiqat, bu kitob sharqona qadriyatlarimizga hamohang. Rivoyat va hikmatlar esa xalqimiz hayotining mazmun-mohiyatini, ezgulik, yahshilik, mehr-oqibat ila yashashga intilishini anglatadi. Paygʻambarlar haqidagi rivoyatlarning har birida esa katta hikmat bor. U ezgulikka, diyonatga, imonli boʻlishga chorlaydi. Hurmatli kitobxon, quyida sizga chuqur hurmat va ehtirom bilan birinchi kitobning Odam Ato haqidagi qissani eʼtiboringizga havola etamiz.
Raʼno Zaripova, Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan journalist Nodira Saʼdullayeva, Toshkent davlat sharqshunoslik instituti oʻqituvchisi Manba: gujum.uz sayti