Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar

Ikkinchi sharti xavfning mavjudligi.

Xavfning mavjudligi, xavfning vujudga kelishi yoki jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadiran ijtimoiy munosabatlarga real xavf mavjudligini bildiradi. Taxminiy, ma’lum bir vaziyatda vujudga keladigan, bartaraf etilgan yoki xayoliy xavf mavjud deb hisoblanishi oxirgi zarurat holatini vujudga keltirmaydi

Uchinchi sharti xavfning haqiqiy bo‘lishi lozim. Agar shaxs turli sabablarga ko‘ra xavfning mavjud emasligini bilishi lozim bo‘lmagan yoki mumkin bo‘lmagan bo‘lsa, uning bu xayolan xavfni bartaraf qilishga qaratilgan harakati ham jinoyat deb hisoblanmaydi.

Xavfning haqiqiyligi deganda, uning obyektiv va real tarzda mavjud bo‘lishini tushunish kerak. Agar xavf haqiqiy bo‘lmasdan, shaxs uning mavjudligi haqida noto‘g‘ri taxmin qilgan bo‘lsa, shaxs-ning bunday qilmishi taxminiy oxirgi zarurat deb baholanib, javobgar-lik masalasi faktik xatoga oid umumiy qoidalarga ko‘ra hal qilinadi. Shaxsning bunday qilmishi quyidagicha baholanishi kerak:

Oxirgi zarurat holati sifatida shaxs o‘zining taxminlari xatoligini bilmagan va bilishi mumkin bo‘lmagan hollarda, uning harakati shaxs o‘zining taxmini xatoligini bilmagan bo‘lsa, lekin ishning holati bo‘yicha bilishi lozim va mumkin bo‘lsa, ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan jinoyat sifatida baholanadi.

Oxirgi zarurat holati nazariy va amaliy jihatdan ishlab chiqilgan mezonlarga javob berishi kerak. Bunday mezonlar - qilmishning ijtimoiy foydaliligi, majbur bo‘lganlik tufayli sodir etilishi, boshqa shaxslarga yetkazilishi mumkin bo‘lgan zararni bartaraf etishga qaratilganligi, oxirgi zaruratning qonunda belgilangan doiradan chetga chiqmasligi va h.k.

Qilmishning ijtimoiy foydaliligi uning shaxs, jamiyat yoki davlat manfaatlarini ko‘zlab sodir etilganligini bildiradi.

Qilmishning majburiyligi deganda, vujudga kelgan vaziyatda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarga zarar yetkazish xavfni bartaraf etishning oxirgi yagona usuli ekanligi tushuniladi. Qonun bilan qo‘riqlanadigan boshqa manfaatlarga zarar yetkazmasdan xavfni bartaraf etish imkonining mavjudligi oxirgi zaruratning haqiqiyligini istisno etadi. Agar shaxs bunday imkoniyat mavjudligini bilmagan va bilishi mumkin ham bo‘lmasa, uning qilmishi oxirgi zarurat deb baholanishi mumkin.

Oxirgi zarurat holati belgilariga to‘g‘ri keladigan qilmish sodir etilganida faqat uchinchi shaxslar huquq va manfaatlariga zarar yetkazishi kerak. Uchinchi shaxslar deganda oxirgi zarurat bo‘yicha bartaraf etilgan xavf bilan aloqador bo‘lmagan shaxslar, jamiyat va davlat manfaatlari hisoblanadi.