Qaytimli ha’m qaytimsiz processler Jobası

İdeal gaz ushın Karno tsikli ha’m onın’ p.j.k.sı
Karno TD nın’ II-nızamına tiykarlanıp to’mendegi teoremanı shıg’aradı:

Suwıtqısh ha’m ısıtqıshının’ temperaturası birdey bolg’an periodlı tu’rde isleytug’ın barlıq jıllılıq mashinalarının’ ishinde qaytımlı protsess penen islewshi mashina en’ u’lken p.j.k.g’a iye bolıp, olardın’ p.j.k.sı ısıtqısh ha’m suwıtqıshtın’ temperaturalari birdey bolg’anida bir - birine ten’ boladı ha’m mashinanın’ konstruktsiyası ha’m jumısshı zattın’ tabiyatına baylanıslı bolmaydı.

Karno u’yrengen tsikl eki izoterma ha’m eki adiabatadan ibarat. Karno tsiklıda jumısshı dene bolıp, porshen astındag’ı ıdısda jaylasqan ideal gaz xızmet qılıwi mumkin. a’u’.q-su’wrette Karno tsikli sxematik ko’rsetilgen.

Gazdın’ izotermik ken’eyiwi 1-2, izotermik qısılıwi q-n’ iymek sızıq penen, adiabatik ken’eyiw menen qısılıw sa’ykes jag’dayda 2-3 ha’m 4-1 iymek sızıqlar menen ko’rsetilgen.

Joqarıda biz izotermik ha’m adiabatik protsesslerde orınlang’an jumıslardı ko’rip o’tken edik. Usı formulalardan paydalanamız.

İzotermik ken’eyiw 1-2 halat ha’m qısılıwda (3-4 halat) orınlang’an jumıs to’mendegi formulalar menen anıqlanar edi:
(3)

(4)

Adiabatik ken’eyiw (g’-q halat) ha’m qısılıwda (n’-a’ halat) orınlang’an jumıs.

(5)

(6)

Tsikl dawamında orınlang’an jumıs.

A = A₁₂ + A₂₃+ A₃₄ + A₄₁ = Q₁+ A₂₃  Q₂  A₂₃ = Q₁ + A₂₃ Q₂  A₂₃ = Q₁  Q₂

menen anıqlanıp, mug’dar jag’ınan shtrixlang’an maydang’a ten’. Karno tsiklinın’ p.j.k.sı

boladı.

Joqarıda adiabatik protsess ushın shıg’arılg’an formulag’a tiykarlanıp 23 ha’m 41 adiabatalar ushın

T₁ V₂ ^{  1} = T₂ V₃^{  1}

T₂ V₁ ^{  1} = T₁V_4’ ^{  1}

formulalardan

(7)

ekenligi tabamız.

Q₁,Q₂ ni ornına (a’u’.q) ha’m (a’u’.n’) an’latpalardı qoyıp ha’m (7) dan paydalanıp, to’mengini payda etemiz.



(8)

(a’u’.h) formuladan ko’rinip tur, Karno tsiklinın’ p.j.k.sı tek suwıtqısh menen ısıtqıshtın’ temperaturasına baylanıslı. Onı asırıw ushın suwıtqısh menen ısıtqıshtın’ temperaturalar parqın asırıw kerek. Ma’selen: T₁ = 400K ha’m T₂ = 300K bolg’anda  = 0,25 yaki T₁ = 100K, T₂ = 50K bolsa:  = 0,5.

Ha’r qanday real jıllılıq mashinasının’ p.j.k.sı su’ykeliw ha’m jıllılıqtın’ jog’alıwı bolg’ani ushın Karno tsiklnın’ p.j.k.sınan kishi.

Karno teoreması temperaturanın’ termodinamik shkalasın jaratıwg’a tiykar boldı. (a’u’.h) formulanın’ shep ha’m on’ ta’replerin salıstirsaq.

T₂/T₁ = Q₂/Q₁ (9)

kelip shıg’adı. Demek T₁ ha’m T₂ temperaturali eki dene temperaturasın salıstırıw ushın olarda Karno tsiklın a’melge asırıw kerek. Bunda bir dene suwıtqısh, ekinshisi ısıtqısh rolin oynaydı. (9) formuladan ko’rinip tur, deneler temperaturalarının’ qatnası suwıtqıshg’a berilgen jıllılıq mug’darının’ ısıtqıshdan alıng’an jıllılıq mug’darına qatnasına ten’. Bunday jol menen anıqlang’an temperatura, termometrnın’ jumısshı zatının’ turine baylanıslı emes.