Qaytimli ha’m qaytimsiz processler Jobası

3. Termodinamikanın’ 2-nızamı
Termodinamik protsesslerdi tu’sindiriw ushın termodinamikanın’ a’-nızamı jeterli emes. Sebebi ol protsesstin’ qanday bag’ıtta bolıp atırg’anlıg’ın esapqa almaydı.

Termodinamikanın’ II-nızamı tarixiy ta’repten jıllılıq mashinalarının’ jumısın talqılaw qılıw na’tiyjesinde jaratıldı. Sonın’ ushın jıllılıq dvigatelinin’ islew protsessi menen tanısamız (2-su’wret). Jıllılıq dvigatellerinde barlıq waqıt tsikl dawamında T₁ temperaturali ısıtqıshdan Q₁ jıllılıq mug’darı alınadı ha’m T₂ to’men temperaturalı suwıtqıshga Q₂ jıllılıq mug’darın berip, A = Q₁  Q₂ jumıs orınlanadı. Jıllılıq mashinasının’ p.j.k.sı  = a’ bolıwı ushın Q₂ = 0 bolıwı, yag’nıy jıllılıq mashinasi tek bir jıllılıq deregi-ısıtqıshg’a iye bolıwı ha’m suwıtqısh bolmaslıg’ı kerek. Frantsuz injeneri N.Karno (a’w9u’-a’hqg’) jıllılıq mashinası islewi ushın albette eki tu’rli temperaturalı ısıtqısh ha’m suwıtqıshtın’ bolıwı zarurligin ko’rsetti. Termodinamikanın’ II-nızamı bir jıllılıq deregi esabınan, yag’nıy denelerdin’ suwıtqısh esapbınan islewshi ma’n’gi dvigateldin’ bolıwın inkar etedi. Termodinamikanın’ II-nızamına Kelvin ha’m Planklar to’mendegishe ta’riyp bergen:

1) Ekinshi tu’r ma’n’gi dvigateldi jaratıw mumkin emes.

2) Aqırg’ı na’tiyjesi ısıtqıshtan alıng’an jıllılıq mug’darının’ tolıq jumısqa aylandırıp beretug’ın protsessti a’melge asırıp bolmaydı.

Suwıtqısh mashinasında Q₂ jıllılıq mug’darı temperaturası T₁ bolg’an denega beriledi. Bunda T₂< T₁. Bizge belgili, aylanba protsesste Q = A biraq Q = Q₂  Q₁ < 0 shartine ko’re A < 0 yag’nıy:

Q₂  Q₁ = A₁

yaki Q₁= Q₂ + A

boladı. Bunnan ko’rinip tur, temperaturası T₁ bolg’an ısıtqıshg’a berilgen jıllılıq mug’darı, temperaturası T₂ bolg’an suwıtqıshdan alıng’an jıllılıq mug’darınan orınlang’an jumıs mug’darı shaması u’lken bolıp shıg’ıp atır. Bul sonnan dalalat beredi, jumıs orınlanbastan turıp jıllılıqtı temperaturası to’men deneden temperaturası joqarı denege o’tkerip bolmaydı. Termodinamikani II-nızamı ushın bunday juwmaqtı R. Klazius bergen:

Jıllılıq hech qashan o’z-o’zinen temperaturası to’men deneden temperaturası joqarı denege o’tpeydi.