Qaytar va qaytmas reaktsiyalar

QAYTAR VA QAYTMAS REAKTSIYALAR


REJA:

1. 
   Ximiyaviy muvozanat konstantasi.
   
2. 
   Le-Shatele printsipi.
   

Kimyoviy muvozanat. Qaytar va qatmas reaktsiyalar. Kimyoviy muvozanat konstantasi. Kimyoviy muvozanatning siljishi. Le-Shatele printsipi.

Ko’pchilik ximiyaviy protsesslar ikki qarama-qarshi yo’nalishda boradi, ya‘ni reaktsiya morbatsnida yangi mahsulotlar hosil bo’ladi, so’ngra t, p ta‘sirida dastlabki moddalarga aylanadi.
Qaytmas bir tomonlama reaktsiyalarga metallarni kislotada erishi misol bo’la oladi.
Masalan: Zn+4HNO₃=Zn(NO₃)₂+2NO+2H₂O
Qaytar reaktsiyalarga HJ, hosil bo’lishi NH₃ sintez reaktsiyalar misol bo’ladi.
Masalan: A+B↔C+D
Qaytar protsess ikki qarama-qarshi strelka qoyiladi.
Masalan: H₂+J₂↔2HJ
Qaytar protsesslarni birinchi marta norvegiyalik ikkita olim Guldberg va Vaage tomonidan taklif etilgan bo’lib Massalar ta‘siri qonuni deb atadi.
Qancha miqdor HJ reaktsiyaga kirishgan bo’lsa shuncha miqdor HJ hosil bo’ladi, natijada reaktsiyada ximiyaviy muvozanat qaror topadi. Shuning uchun muvozanat dinamik muvozanat hisoblanadi. U quyidagi uch belgiga ega:
1. Ximiyaviy muvozanat vaqtidagi reaktsiyadagi holat vaqt o’tishi bilan o’zgarmaydi.
2. Muvozanatdagi sistema tashqi ta‘sir tufayli mevozanat holatidan chiqarilsa, tashqi ta‘sir yo’qotilgandan keyin u yana o’sha muvozanat holatiga qaytadi.
3. Qaytar reaktsiya mahsulotlarini o’zaro reaktsiyaga kirishish dastlabki moddalarni bir-biriga ta‘sir ettirish bilan mvozanat holatiga erishish mumkin.


Ximiyaviy muvozanat konstantasi.
Muvozanat konstantani topishga HJ ni hosil bo’lish reaktsiyasini misol qilib olamiz.
H₂+J₂↔2HJ reaktsiyada muvozanat qaror topganda to’g’ri va teskari reaktsiyalarning tezligi quyidagig teng.
V₁+R₁[H₂] · [J₂] · V₂+R₂[HJ] ²
Vaqtlar o’tishi bilan muvozanat vaqtida to’g’ri va teskari reaktsiyalar tenglashadi, ya‘ni V=V bunday holatda.
R₁[HJ] [J]=R₂[HJ]²
Yoki

U holda formula quyidagi ko’rinishni oladi:

ifodalanadi.
Bu tenglama massalar ta‘siri qonuni aks ettiradi. Agar reaktsiyada koeffitsientlar quyilgan bo’lsa u holda
aA + bB cC + dD

Bu tenglama massalar ta‘siri qonunining umumiy ko’rinishini bildiradi.