Qayta tiklanuvchi energiya manbalari

Quyosh elektrostansiyalari. 
Hozirgi paytda ko‘pchilik mamlakatlarda quyosh 
energiyasidan  isitish  maqsadida  foydalaniladi,  elektr  energiyasi  manbai  sifatida  esa 
juda  oz  mamlakatlar  shamol  gereratorlariga  ega.  Shu  bilan  birga  quyosh  nuri 
quvvatining  2·10
17
  Vt  i  yergacha  etib  keladi.  Bu,  yer  sharida  insoniyat  tomonidan 
foydalanilayotgan barcha energiyadan 30 ming marta ortiq (1.3-rasm). 
 
 
1.3-rasm.
 
Nasos stansiyasi binosining tomida joylashtirilgan quyosh 
fotoelektrik panellari
  

---

11 
 
 
Quyosh  energiyasidan  foydalanishning  asosan  ikki  varianti  bo‘yicha 
farqlanadi: fizik va biologik.  
Fizik  variantda  quyosh  energiyasi  maxsus  oynalar  orqali  fokuslanib, 
kollektorlarga  yo‘naltiriladi  yoki  yarim  o‘tkazgichli  quyosh  elementlari  yordamida  
akkumulyasiyalanadi.  
Biologik  variantda  esa  o‘simlik  to‘qimalarida  yig‘ilgan  quyosh  energiyasidan 
fotosintez  jarayonida  organik  moddalar  (odatda  yog‘och)  hosil  qilinadi.  Ushbu 
variant  katta  miqdordagi  o‘rmonlar  zaxiralariga  ega  bo‘lgan  mamlakatlar  uchun 
qulaydir. 
 Masalan, Avstraliyada yaqin yillarda yog‘ochni chala yoqib pista ko‘mir hosil 
qilib sotish yoki to‘la yoqish orqali issiqlik energiyasini hosil qilish bo‘yicha umumiy 
daromadning 305 foizini qoplashni rejalashtirilgan. Bunday maqsadlar uchun Buyuk 
Britaniya  qishloq  xo‘jalik  ekinlariga  yaroqsiz  bo‘lgan  1  mln.  gektar  er  maydonida 
o‘rmonzor barpo etmoqda.    
Qisqa muddatda maqsadga erishish uchun tez o‘sish xususiyatiga ega bo‘lgan 
terakning  maxsus  navlari  ekilmoqda.  Ushbu  teraklar  3  yilda  4  metr  balandlikgacha 
o‘sadi va poyasi 6 sm gacha yo‘g‘onlashadi.   
Oxirgi  yillarda  qayta  tiklanuvchan  va  noananaviy  energiya  manbalaridan 
foydalanish  muammosi  dolzarb  bo‘lib  qolmoqda.  Ushbu  texnologiyalar  katta 
miqdordagi mablag‘ni talab etsada katta foyda keltiradi.   
1983-yil  fevral  oyida  dunyoda  birinchi  bo‘lib  amerikaning  «Arka  Solar» 
firmasi quvvati 1 MVt li kuyosh elektrostansiyasidan foydlanishni boshladi. Masalan, 
10  mingta  maishiy  iste’molchilarni  elektr  energiyasi  bilan  ta’minlash  imkoniyatiga 
ega  bo‘lgan  (quvvati  10  MVt  ga  yaqin  bo‘lgan)  quyosh  elektr  stansiyasini  barpo 
etilsa,  unga    o‘rtacha  190  mlrd.  dollar  mablag‘  sarflandi.  Bu  qattiq  yoqilg‘ida 
ishlovchi issiqlik elektrostansiyasini barpo etishdan to‘rt marta qimmat hamda atom 
yoki gidroelektrostansiyasiga nisbattan uch marta katta.   
Ammo shunga qaramasdan quyosh energiyasini o‘rganish bo‘yicha tadqiqotlar 
olib  borayotgan  mutaxassislarning  fikriga  ko‘ra,  quyosh  energiyasidan  foydalanish 
texnologiyalarining rivojlanib borishi bilan narxlar ham pasayib boradi.  

---

12 
 
 
Energetikaning  kelajagi  quyosh  va  shamol  energiyasiga  asoslanishi  ehtimoli 
juda yuqori. 
1995-yilda  Hindiston  shamol  energiyasini  ishlab  chiqarish  bo‘yicha  dasturni 
amalga oshirishni boshladi. 
Hozirda Amerika qo‘shma shtatlarda shamol stansiyalarining umumiy quvvati 
1654  MVt  ni,  Evropa  Ittifoqida  -  2534  MVt  ni  tashkil  etadi,  shundan  1000  MVt 
miqdoridagi elektr energiyasi Germaniyada ishlab chiqarilmoqda.  
Ayni  paytda  shamol  energetikasi  Germaniya,  Angliya,  Gollandiya,  Daniya, 
AQSHda eng ko‘p rivojlangan (faqat Kaliforniya shtatining o‘zida 15 ming shamol 
tegirmoni mavjud).  
Ta’kidlash joizki, shamolning doimiy yangilanib turishi undan doimiy energiya 
olish  imkonini  beradi.  Shamol  stansiyalari  atrof-muhitni  ifloslantirmaydi.  Shamol 
energetikasi  yordamida dunyoning  har qanday  chekka va  ovloq  joylarini ham  elektr 
energiyasi bilan ta’minlash mumkin.  
Misol  uchun,  Guadalupedagi  Desirat  orolining  1600  kishidan  iborat  bo‘lgan 
aholisi 20 ta shamol generatori tomonidan ishlab chiqariladigan elektr energiyasidan 
foydalanadi.