|
S) Rivojlantiruvchi maqsad: O‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini oshirish, o‘z-o‘zini boshqarishga yo‘naltirish, Vatanparvarlik ruhida tarbiyalash.
Dars jihozi: Darslik, Dunyoni tabiiy va siysiy xaritasi. Tarqatma materiallar, texnik vositalar(kompyuter, proektor)
Dars Aralash, guruxlarda ishlash. Interfaol metodlar
O‘tilgan mavzu “Toifalash jadvali” orqali mustahkamlanadi:
Demografik o‘tish davrining asosiy bosqichlari
|
1-bosqich
|
2-bosqich
|
3-bosqich
|
4-bosqich
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
YAngi mavzu bayoni:
Jahon iqtisodiyotida mamlakatlar aholining xalqaro migratsiyasi qadimgi (antik, o‘rta asrlar), shuningdek kapitalistik ishlab chiqarish bosqichlari davrida asosan ko‘chmanchilik, harbiy yurishlar va o‘zga mamlakatlar hududini bosib olish yoki kolonizatsiya qilish shakllarida ro‘y bergan edi.
Jahon mamlakatlari aholisining migratsiyasi o‘ziga xos xususiyatga egadir. Jahon migratsiyasi ro‘y berishida avvalambor aholi migratsiyasi muhim rol o‘ynaydi. Aholi migratsiyasining iqtisodiy sabablarini aniqlashda ularning siyosiy, diniy, etnik va irqiy kelib chiqishi sabablarini ham o‘rganish muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi kunda ba’zi bir sanoati rivojlangan mamlakatlar sanoatning ba’zi-bir sohalarini rivojlanayotgan davlatlarning ishchi kuchi resurslari hisobiga rivojlantirib bormoqda. Masalan, Fransiyaning avtomobilsozlik sanoat korxonalarining 1/3 qismi, qurilish sohalarining 1/4 qismi, Belgiya tog‘-kon sanoat tarmoqlarining 1/2 qismi, SHvetsariyaning qurilish sohalarini 40-45 %i xorijiy mamlakatlarning ishchi kuchi migratsiyasi hisobiga ishlamoqda.
Jahon xo‘jaligida xorijiy ishchilarni «o‘ziga tortuvchi markazlar» Osiyo materigining YAqin va O‘rta SHarq (Saudiya Arabistoni, Quvayt, Baxreyn, Liviya, Iroq), shuningdek Janubi – SHarqiy Osiyo mamlakatlarida (Singapur, Malayziya, Tayvan, Gonkong), Lotin Amerikasi davlatlarida (Braziliya, Argentina, Venesuela), Janubiy Afrika Respublikasida tashkil topgan. Xalqaro integratsiyaning o‘ziga xos xarakterli tomonlaridan yana biri yashirin migratsiyaning nihoyatda yuqori ekanligidir. Keyingi yillarda SHarqiy Evropa mamlakatlarida jumladan, sobiq Ittifoq fuqarolari orasida yashirin emigrantlar soni tez o‘sib bormoqda.
Jahonning aksariyat milliy hukumat boshliqlari migratsion jarayonlarga ta’sir ko‘rsatmoqda. Ular nafaqat emigrantlar soniga, balki ularning professional mutaxassisligiga, jinsiga (ayol va erkakligi), yoshiga, til bilishiga va nihoyat ularning mamlakatga doimo kelib – ketib turishligiga ham e’tibor berishmoqda.
Jahon iqtisodiyotida mutaxassis ishchi kuchlarini eksport qiluvchi davlatlar ham ajralib chiqmoqda. Bularga YUgoslaviya, Xorvatiya, MAR, Pokiston, Portugaliya, Hindiston, Turkiya, Ispaniya, Italiya, Iordaniya, YAman Arab Respublikasi kabi o‘nlab davlatlarni misol qilib ko‘rsatish mumkin. Ushbu davlatlarning aksariyatida ishchi kuchlarini eksport qilishdan ko‘rgan foydasi tashqi savdo, turizm va boshqa sohalardan keladigan foydadan ancha yuqoriroq.
Jahon iqtisodiyotida ishchi kuchini eksport qiluvchi davlatlar keltirayotgan daromadlarining asosiy shakllari quyidagilardan iborat:
- vositachilik qiluvchi firma va tashkilotlardan soliq undirish hisobidan olinadigan foyda;
- emigrantlar o‘z valyutasini bevosita vatanlariga o‘tkazib turishi hisobidan kelayotgan foyda;
-xususiy investor – migrantlar tomonidan milliy iqtisodiyotni zarur bo‘lgan vositalar ( qimmatbaho qog‘ozlarni sotib olish, ko‘chmas mulk va boshqalar) bilan ta’minlab turishdan keladigan foyda va boshqalar.
Xullas, jahon xo‘jaligida ishchi kuchi migratsiyasi doimo o‘sishlik, kengayishlik xarakteriga kirib bormoqda. XX-XXI asrlar bo‘sag‘asida jahon mamlakatlari bo‘yicha yillik ishchi kuchi migrantlari soni taxminan 25-26 mln. kishini tashkil etgan. Xalqaro migrantlarning 60-65 %i rivojlanayotgan mamlakatlarga to‘g‘ri kelib, taxminan ularning 2/3 qismi sanoati rivojlangan mamlakatlarda mehnat qilmoqda.
Jahon xo‘jaligini milliylashtirish munosabati bilan tashkil topgan milliy ishchi kuchi bozorlari bazasida mintaqaviy ishchi kuchi bozorlari tashkil topmoqda. Xalqaro mehnat bozorlarining tashkil topishi va rivojlanishida TMKlar muhim rol o‘ynab, ular professional mutaxassis kadrlarni jahon xo‘jaligining turli ishlab chiqarish tarmoqlariga joylashtirishda muhim rol o‘ynamoqda. TMKlar ishlab chiqarish va kapitalni bir mamlakatdan ikkinchi bir mamlakatga va hatto bir materikdan ikkinchi bir materikka o‘tkazishga, shuningdek xalqaro mehnat bozorining turli yo‘llar bilan rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatib kelmoqda. TMKlar ishlab chiqargan o‘z mahsulotlari bilan olib borayotgan texnik – texnologik siyosati, ishchi kuchi band bo‘lgan tarmoqlarning o‘zgarishiga sabab bo‘lmoqda. TMKlar xalqaro – mehnat bozorida yuqori mutaxassislikka ega bo‘lgan ishchi kuchlarining zamonaviy talablar bo‘yicha shakllanishida ham muhim rol o‘ynamoqda. Jahon iqtisodiyotida TMKlar rivojlanish darajasiga etmagan ba’zi bir mamlakatlarning ishchi kuchlarini xalqaro ishlab chiqarish tizimiga «tortish»ga harakat qilib, ularni jahon mamlakatlarining zamonaviy texnik – texnologiyasi, ilg‘or ishlab chiqarish sohalari bilan tanishtirish imkoniyatiga ham ega bo‘lmoqda. Hozirgi kunda xalqaro ishchi kuchi bozorlari doirasida maxsus ularga ta’sir ko‘rsatuvchi «TMKlar segmenti» tashkil etilgan bo‘lib, ular asosan G‘arbiy Evropa, YAqin va O‘rta SHarq, Lotin Amerikasi va Afrikada tashkil topgan ishchi kuchi bozorlarida faoliyat ko‘rsatmoqda. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasini tartibga solishda XMT muhim o‘ringa ega.
Jahon iqtisodiyotida «demografik portlash» jarayoni. Aholi o‘zgarishining o‘ziga xos populyasion sikllari
Jahon iqtisodiyotida er shari aholisining keskin o‘sish jarayonlari XX asrga xos bo‘lib, buni olimlar odatdagidek «demografik portlash» jarayoni bilan bog‘laydilar. Bu davrda aholi o‘rtasida o‘limning keskin pasayishi kuzatilib, tug‘ilish nihoyat darajada yuqoriligicha qolgan (asosan rivojlanayotgan mamlakatlarda) yoki pasayganroq bo‘lsa-da, biroq o‘limga nisbatan yuqoriligicha qolgan.
Demografik statistika quyidagi tug‘ilish va o‘lim koeffitsientlaridan (promil o‘lchovi bo‘yicha, mamlakatda tug‘ilayotgan va o‘layotgan aholi soni 1 ming kishi hisobiga) keng foydalanmoqda. Aholining tabiiy harakati tug‘ilish va o‘lim o‘rtasida o‘zaro farqlarning koeffitsientida ko‘rinadi. Jahon iqtisodiyotida aholi o‘zgarishining quyidagi o‘ziga xos populyasion sikllarini (bosqichlarni) o‘rganish maqsadga muvofiq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
