|
9-rasm .Kompyuter tomograff.
MRT (magnit - rezonans tomografiyasi) - magnit maydoni to’lqinlari tebranishlari yordamida a’zolarni tekshirilib tashxis qo’yish usuli. 10-rasm.
1.10-rasm.Magnit rezonans tomograff.
3.Gipertrofiya
To’qima o’sishining buzilishi uni boshqa radigan biron-bir bo’g’inning izdan chiqishi natijasida kelib chiqadi va o’sishning miqdoriy va sifat o’zgarishlariga olib keladi. hujayra ko’payishining gen mexanizmlari buzilmaganda, hujayra bo’linishi va tiklanishi me'yorda bo’ladi, agar boshqa rishning markaziy bo’g’inlari buzilgan bo’lsa bu giperplaziya va regeneratsiya ko’rinishida yuzaga chikadi.Gen mexanizmlari buzilganda, hujayra markaziy va hujayraviy boshqarish omillariga noadekvat (mos kelmagan) javob bera boshlaydi, hujayra bo’linishini boshkarib bo’lmay koladi va bu o’sma rivojlanishiga asos bo’ladi.
Agar to’qima yoki a'zo massasi har bir hujayra massasi o’zgarishi natijasida oshea, unga gipertrofiya, kamaysa - atrofiya deyiladi. Bunda hujayralar miqdori o’zgarmaydi.hujayralarning miqdor jihatdan ortishi natijasida to’qima massasining oshishi giperplaziya deb ataladi. Odatda, giperplaziya ko’payish qobiliyati yuqori bo’lgan to’qimalarga (epitelial, biriktiruvchi, qon ishlab chigqaruvchilarga) ko’proq xosdir. Gipertrofiya va giperplaziya jarayonlari bir vaktning o’zida kuzatilishi ham mumkin.hujayralarning miqdor jihatdan ortishi natijasida to’qima massasining oshishi giperplaziya deb ataladi. Odatda, giperplaziya ko’payish qobiliyati yuqori bo’lgan to’qimalarga (epitelial, biriktiruvchi, qon ishlab chigqaruvchilarga) ko’proq xosdir.11-rasm.
Gipertrofiya va giperplaziya jarayonlari bir vaktning o’zida kuzatilishi ham mumkin.
O’sma - bu organizmga hech qanday zaruriyat bo’lmasdan turib, hujayralarning nazoratsiz o’sishi va cheksiz ko’payishi bilan tavsiflanuvchi patologik jarayon.
O’sma jarayoni [asosiy nuqtai nazardan G' kasallik tarzida boshqa lardan farq qilmaydi, chunki u ham organizmning tashqi va ichki zararli ta'sirotlarga nisbatan javobi sifatida yuzaga keladi. Ammo bunda zararli omillar to’qima va hujayralarga xos bo’lgan modda almashinuvi tabiatini, ularning tarkibi hamda tuzilishini va umuman ularning biologik xususiyatlarini tubdano’zgartirib yuboradi. Ana shu o’zgarishlar atipizm deb yuritiladi. Atipyzm (yunoncha aguryuiz - me'yordan chetga chikish, gayri tabiiy) o’sma hujayralarining normal hujayradan farkini bildiradi. O’smalarga xos biologik atipizmlar 2 turga bo’linadi:o’smalarning barcha, ya'ni ham xavfli, ham xavfsiz turlariga xos xususiyatlar;faqat xavfli o’smalarga xos xususiyatlar.
Barcha o’smalarga xos biologik xususiyatlar ko’payish, metabolik, fizik-kimyoviy, funktsional va boshqa atipizmlarni o’z ichiga oladi.
1.0’smalarning ko’payish atipizmi yuqorida aytib o’tilganidek, avvalo nazoratsiz ko’payishi bo’lib, bu o’z navbatida quyidagilardan iborat: hujayraning boshqa rib bo’lmaydigan ko’payishi.Bunga hujayralarning bir-biriga o’zaro ta'siri tufayli mitotik davri tormozlanish xususiyatining yo’qolishi xosdir.hujayralarning o’zaro ta'sir etishida bo’linishining tormozlanishi ayni vaqtda hujayra harakatining to’xtashi bilan birga kechadi;) yuqori bo’linish limitining yo’qolishi. Normal hujayra ko’payganda u ma'lum chegaragacha - limitgacha bo’linib (sut emizuvchilarda 30-50 gacha bo’linish), so’ngra ular halok bo’ladi. O’sma hujayralari esa cheksiz bo’linish xususiyatiga egaki, bu shu hujayraning o’lmasligi -o’sish va bo’linishda to’xtovsiz davom etish ya'ni immortalizatsiyasi demakdir. O’smani hayvondan hayvonga ko’chirib o’tkazilganda ham ular o’n yillar davomida uzluksiz ko’payib o’saveradi. G'Erlixning sichqon larda hosilkilgan astsitli kartsinomasi1905yildan hozirgacha emlanib, ya'ni "saqlanib" kelinadi; bo’linayotgan hujayralarining betartib joylashishi,ko’p qavatli tuzilma hosil qilishi; normal izogen hayvonlarga o’sma rivojlangan hayvonlardan ko’chirib o’tqazilganda, uning hujayralarining ko’payish atipizmi differentsiyalanish (farqlanish)atipizmi bilan
G' birga boradi va u hujayra etilishini qisman yoki batamom to’xtatib qo’yadi. Bu holat xavfli g' o’smada keskin rivojlangan, xavfsiz o’smada esa suet yoki ba'zan umuman bo’lmaydi. Metabolik vaenergetik atipizm.U quyidagi o’zgarishlarni o’z ichiga oladi: oqsillar sintezi hosil bo’lishining jadal kechishi. Bu oqsillar hujayrada o’smaga xos xususiyat paydo kiladi (nazoratsiz ko’payish, bo’linish limitining yo’qolishi, immortalizatsiya va boshqa lar).
Bir qism onkooqsillarning tuzilishi bo’yni o’stiruvchi fiziologik omiliga o’xshash; gistonlar (DNK sintezining oqsil supressorlari) miqdori vasintezining kamayishi RNK matritsasi va DNK sintezining kuchayishiga imkon yaratadi. Bu o’z navbatida oksi lhujayra massasi va xromosomalarni, shuningdek, genlarning ikki baravar ko’payishiga imkon beradi va hujayraning bo’linishiga olib keladi.Embrional oqsillarning hosil bo’lishi (masalan, A-fetoprotein AFP). AFP me'yorida antenatal davrda homila gepatotsitlaridan hosil bo’ladi, shuning uchun fetoprotein (fetus-homila) deyiladi, u postnatal "etilgan" gepatotsitlarda deyarli hosil bo’lmaydi va aksincha, o’sma gepatotsitlarida esa tez hosilbo’la boshlaydi. Bu o’sma hujayralaridagi embrional genlarning depressiyasi va ularda gistonlar hamda boshqa DNK-supressorlarining kamayishi bilan shartlanadi. Fizik-kimyoviy atipizm.
O’sma hujayrasida suvvakaliy miqdori ortadi, kaltsiy va magniy miqdori kamayadi. Suvning ko’payishi substratlarning diffuz (tarkoq) yo’l bilan hujayra ichiga kirishini va modda almashinuvi mahsulotining tashqariga chikishini engillashtiradi. Bu hujayraning o’sish va ko’payish metabolizmi uchun zarur sharoitdir. Kaltsiyning kamayishi hujayralararo adgeziyani kamaytiradi va u o’z navbatida hujayraning o’sma to’qimasidan ajralib, ularning invaziv tarzda o’sishini, atrofdagi normal to’qimalarga tarqalishini engillashtiradi. Kaliyning ko’payishi glikolizni kuchaytiradi To’qima atipizmi faqat xavfsiz o’smalargagina xos bo’lib, u to’qima tuzilishi va ishlashining me'yorida. buzilishi bilan ifodalanadi
Do'stlaringiz bilan baham: |
