Qayta tayyorlash fakulteti farmakognoziya va dori vositalarini standartlash kafedrasi qayta tayyorlash kursi tinglovchilari uchun

I.M.Sechenov
( 1829-1905)
Shu jumladan eksperimental patologiya ( patologik fiziologiya) fani mustaqil fan sifatida XIX asrning ikkinchi yarmida ajralib chiqdi. Shu sohada qo’lga kiritilgan ulkan muvoffaqiyatlar qo’shni sohalarda qilingan kashfiyotlar va erishilgan yutuqlar bilan bog’liq bo’ldi.Patologik fiziologiyaning mustaqil fan bo’lib shakllanishida, patologik jarayonlarni chuqur o’rganishda, I.M. Sechenovning o’tkazgan fiziologik tajribalarni roli katta bo’ldi. Hozirda organizmning tuzilishi rus fiziologlariI .M.Sechenov, I.P.Pavlov, S.R.Botkin, Q.M.Bexterev va boshqalar tomonidan ishlab chiq i l ga n nevrizm tushunchasini ilgari surishdi. Nevrizm, organizmda yahlit bo’lib uning qismlari nerv qismiga bo ’ysunadi degan tushunchaga asoslangan. Odam hayvonlarda markaziy nerv tizimi butun vujudlarning faoliyatini idora etib bir-biriga kelishtirib turadi va vujudning hayot faoliyatlarini yashash sharoitlariga moslashtirib boradi. Nervni o’rganish shu asr fiziologiyasining eng yirik yutuqlaridan biri bo’ldi. 1862-yili markaziy nerv tizimida tormozlanish jarayonini kashf etgan va “Bosh miya reflekslari” nomli olamshumul asarini bostirib chiqargan I.M.Sechenovning asarlari alohida ahamiyatga ega bo’ldi.

V. V.Pashutin
( 1845-1901)
Bu yo’nalishda I.M.Sechenov katta ish qildi. Rus fiziologiyasining otasi deb hisoblangan bu olimning eng yirik ishi markaziy nerv tizimida tormozlanish jarayonini kashf etishdir. I.M.Sechenov o’zining 1863 -yilda chop etilgan “Boshmiyareflekslari” asarida insonning beihtiyor va ihtiyoriy hatti- harakatlarining hammasi yuzaga chiqishi bo’yicha refleksliligini ko’rsatdiI.M.Sechenov qondagi gazlarni ilk bor ajratib olib tahlil qildi. Uni fiziologiyasini yangi yo’nalish - mehnat fiziologiyasining asoschisi deyish mumkin. I.M.Sechenovning markaziy nerv tizimi faoliyatiga oid kashfiyotlariI. P.Pavlovning oily nervfaoliyatini o’rganishga zamin bo’ldi.V.V.Pashutin(1845- 1901),I.M. I.M.Sechenov bir qator iste’dodli shogirdlar tarbiyaladi. Shulardan organizm ajratadigan issiqlik miqdorini aniq o’lchash usullarini ishlab chiqishgan V.V.Pashutin va A.A.Lihachevni, markaziy nerv tizimida payvasta tormozlanishni kashf etgan. F.Verigoni, parabioz to’g’risidagi ta’limotning muallifi N.Y.Vvedenskiyni va boshqalarni aytib o’tish mumkin.
I.P.Pavlovning ishlari fiziologiya fanining rivojlanishiga juda katta ta’sir ko’rsatdi. I.P.Pavlov dastlabki yurak va qon aylanish fiziologiyasi bilan shug’ullandi. U yurak ishini kuchaytiradigan va susaytiradigan maxsus nerv borligini ko’rsatdi. Shu nervlarning biri yurak muskulining qisqarish kuchini oshirib, yurak urishi chastotasiga ta’sir qilmas edi. I.P.Pavlov bu o’rganishni nervning yurak trofikasiga ta’siri bilan tushuntirdi. Bu ishlar bilan bir qatorda

1. 
   P.Pavlov laboratoriyasida hazm a’zolari faoliyati ham jiddiy tekshirildi. Olingan natijalar esa yirik kashfiyot darajasida bo’ldi. Bulardan so’lak va me’da osti bezi yo’llarini tashqariga chiqarish usuli, nervlarni saqlanib qolgan kichik me’dachani ajratish usuli, ezofagotomiya va boshqalarni ko’rsatish mumkin. 1897-yilda I.P.Pavlov hazm tizimi a’zolari faoliyatini o’rganishga bag’ishlagan ishlariga yaqin asar “Leksiya o rabote glavnix pishevaritelnix jelez” degan kitobi chop etildi. Hazm fiziologiyasini o’rganish juda muvaffaqiyatli ketayotgan bo’lishiga qaramay, I.P.Pavlov bu ishlarni yig’ishtirib, bosh miya po’stlog’i faoliyatini tekshirishga kirishdi. Natijada shartli reflekslar kashf etildi, oily nerv faoliyati turlari aniqlandi, ikkinchi signalchalar tizimi, uyqu va gipnoz nazariyalari shakllandi.I.P.Pavlov tomonidan oily nerv faoliyati to’g’risida ta’limotning yaratilishi XX asrning boshlaridagi fiziologiya fanining ulkan yutug’i bo’ldi.
   

1.