Qaxxorova Sevara Maqsatillo qizi “Terak va tolning zararkunanda hasharotlari va ularning ekologiyasi”

 
Toq ipak qurti (Ocneria dispar= Lymantria dispar) 
Toq ipak qurtining bunday nomlanishiga sabab, erkak va urg’ochi 
kapalaklarning bir-biridan keskin farq qilishidir. Urg’ochisining kattaligi 
qanotlarini yozganda 75 mm gacha, qorin qismi yo’g’on va uchki qismi qalin 
qo’ng’ir tuklar bilan qoplangan. Erkaklari qanotini yozganda 45 mm gacha, qorin 
qismi ingichka, mo’ylovlari patsimon. Urg’ochisining qanotlari xira-oqish, bir 
nachta qora zigzagsimon chiziqlari bor, erkaklarida esa- qo’ng’ir-kulrang, keng 
uzuq-yuluq qora ko’ndalang yo’laklari bor. Erkagining orqa qanotlari qo’ng’ir 
rangda.
Tuxumlari silliq, yaltiroq, sharsimon shaklda, qutblari bir oz yassilashgan. 
Yangi qo’yilgan tuxumlari qizg’ish, keyincharik kulrangga o’tadi. 
Qurtlari 16 oyoqli. Tuxumdan chiqqan dastlabki vaqtlarda ularning tanasi 
qalin tuklar bilan qoplangan bo’ladi. Rangi qora. Birinchi marta tullagandan keyin 
rangi kulrangdan baxmalsimon qoragacha yoki malla ranggvcha o’zgarib turadi. 
Oldingi 5 ta bo’g’imida ikkitadan ko’kish, keyingi 6 ta bo’g’imida 2 tadan qizil 
dog’lari bor. Yetuk qurtlarining uzunligi 4,5 sm dan 7,5 sm gacha. 
G’umbaklari baxmalsimon, to’q jigar rangda, deyarli qora, qo’ng’ir-malla 
tukchalar bilan qoplangan.

---

13 
Toq ipak qurti terak o’sadigan deyarli barcha hududlarda (O’rta Osiyo, 
Qozog’iston, Sibir) tarqalgan. Deyarli barcha qit’alarda, Avstraliyadan tashqari, 
tarqalgan [9,11,24]. 
Kapalaklarning uchishi mayning oxiri va iyunda kuzatiladi. Iyunning 
boshlarida yoppasiga uchishi qayd qilingan va avgustgacha davom etadi. Uchib 
chiqqan urg’ochi kapalaklar daraxtlar tanasining asosiy qismida, qanotlarini yig’ib 
olib o’tirib oladi. Shu yerda kapalaklarning urug’lanishi sodir bo’ladi. Bunda yaqin 
atrofda uchib yurgan erkak kapalaklar uchib keladi va urg’ochilarini urug’lantiradi. 
Urug’langan urg’ochi kapalaklar tuxum qo’yishga kirishadi. Kapalaklarning uchib 
yurishi notekis, zigzagsimon, tashvishli ko’rinadi.