Qаvshаrlаngаn vа yelimlаngаn birikmаni tаsvirlаsh

O’quvchilarni diqqatini jalb etish uchun tezkor-savol-javob uslubida fanga doir qiziqarli savol-javoblar o’tkaziladi

Tayanch so’z va iboralar:

Yangi mavzuga doir o’zlashtirilishi lozim bo’lgan bilimlar, atama va kattaliklarni aniqlab olinadi va dars jarayonida ularning har biri bo’yicha tushunchalar berib boriladi

.
(2.3-ilova)

Yangi o’quv materialining slaydli taqdimoti (alohida ilova qilinadi).

Slayd-6

Slayd-5

Slayd-4

Slayd-3

Slayd-2

Slayd - 1

Nazariy ma`lumotlar.

Mavzu Qаvshаrlаngаn vа yelimlаngаn birikmаni tаsvirlаsh

Reja:
1. Ajralmaydigan birikmalar
2. Kavsharlangan va yelimlangan birikmalar.
3.Parchin choklar

Ajralmaydigan birikmalar

Parchinlash, payvandlash va presslash yo‘li bilan hosil qilingan birikmalar ajralmaydigan birikmalarga kiradi.
Payvand choklar. Payvand choklari metalni eritib quyish natijasida yoki biriktiriladigan detallar metalini eritib hosil qilinadi. Detallarni payvandlab ulashning har xil usullari bor. Elektr yoyi bilan payvandlash usuli eng ko‘p tarqalgan usul hisoblanadi. Birikmalarning payvand choklari uchma-uch, ustmaust, burchakli, tavr shakllarda bo‘ladi (1-shakl, a,b,c,d). Bundan tashqari payvandlanadigan ulamalarning uchini yo‘nib yoki qayirib choklash mumkin (1-shakl, e, f). Chizmada payvand choklarning shartli belgilari va ularni yasash qoidalari standartda belgilangan.

1-shakl
Ko‘rinadigan payvand choklari chizmada asosiy yo‘g‘on tutash chiziq bilan ko‘rinmaydigan choklar esa shtrix chiziq bilan shartli belgilanadi (3-shakl, a,b). Ko‘rinadigan yakka payvand nuqtasi “+” belgi bilan tasvirlanadi (3-shakl, c), belgi asosiy tutash chiziq bilan chiziladi. Ko‘rinmas yakka payvand nuqtalari chizmada ko‘rsatilmaydi.

3-shakl

4-shakl
Payvand birikma chokning joylashgan o‘rnini ko‘rsatish uchun bir tomonlama yo‘nalishi bo‘lgan ingichka chiziq bilan chiziladigan chetga chiqarish chizig‘ining ikkinchi uchiga ingichka tutash chiziqda gorizontal tokcha chiziladi. Chizmada chetga chiqarish chizig‘i yo‘nalishining vaziyatiga qarab shartli belgilar quyidagicha qo‘yiladi: tokchaning ustiga qo‘yilsa, chetga chiqarish chizig‘i chokning old (o‘ng) tomonidan chiqarilgan bo‘ladi; chetga chiqarish chizig‘i chokning orqa tomonidan chiqarilgan bo‘lsa, tokchaning tagiga qo‘yiladi (4-shakl).

Payvand birikma choklarining shartli belgilarining tarkibi 5-shaklda ko‘rsatilgan bo‘lib, Abilan belgilangan joyga payvand chok turini ko‘rsatuvchi yordamchi belgi qo‘yiladi.



5-shakl
Masalan, chizmada yopiq chiziq bo‘yicha joylashgan chok va montaj chokining yordamchi belgilari ko‘rsatilgan. Io‘rniga payvand birikma choklarining tipi va konstruktiv elementlari standartining belgisi, IIning joyiga chokning payvand birikmalarning tipi va konstruktiv elementlari standartiga muvofiq harfiysonli belgisi, IIIpayvandlash usulining payvand birikmalarning tipi va konstruktiv elementlari standartiga muvofiq shartli belgisi (ko‘rsatmaslik mumkin), IV belgisi va payvand birikmalarning tipi va konstruktiv elementlari standartiga muvofiq katetining o‘lchami, Vuzuq chok uchun payvandlanadigan uchastka uzunligining o‘lchami “/” yoki “Z” belgisi va qadamining o‘lchami: yakka payvand nuqta uchun – nuqta hisobiy diametrining o‘lchami; kontaktli nuqtaviy elektr payvand choklar va elektr parchin chok uchun nuqtaning yoki elektr parchinning hisobiy diametri, “/” yoki “Z” belgisi va qadamining o‘lchami, kontaktli rolikli elektr payvand chok uchun chokning hisobiy enining o‘lchami; kontakli rolikli elektr payvand uzuquzuq chok uchun chok hisobiy enining o‘lchami; ko‘paytirish belgisi,payvandlanadigan uchastka uzunligining o‘lchami, “/” yoki “Z” belgi va qadamining o‘lchami, VIyordamchi belgilar qo‘yiladi. Elektr yoyi vositasida qo‘lda bajariladigan payvand choklarning shartli belgisi standartda ko‘rsatiladi. Bunda choklarning hafriy-raqamli belgilari beriladi. R–qo‘lda bajariladigan, P–yarim avtomat usulida bajariladigan, A–avtomatik bajariladigan, K–kontaktli, Sh–elektr-shlak usulida, EP–elektr parchinlash, IN–inert gaz ishtirokida volfram elektrod bilan, G–gaz alangasi yordamida, E–elektr yoyi bilan, Z–himoya gazi muhitida, Uz–ultra tovush bilan, Tr–ishqalanish bilan, X–yurgizish bilan, Pz–plazmali yoy bilan, Df–diffuzion, Lz–lazer bilan, EL–elektron nurli, Bz–portlatish bilan, I–induksionli, Gp–gaz presslab, Tm–termit bilan.
Chok kateti belgisi ingichka chiziq bilan chizilib, balandligi chok belgisidagi sonlarning balandligiga teng bo‘ladi. Payvand birikma choklarini belgilash uchun qo‘llaniladigan yordamchi belgilar 1-jadvalda ko‘rsatilgan.

1-javdal

Chizmada hamma choklar bir xil va bir tomoni bilan tasvirlangan bo‘lsa, bunday choklarga tartib nomerlari belgilanmaydi va bir chokning belgisi qo‘yilib, qolganlaridan tokchali chetga chiqarish chiziqlari chiqariladi (6-shakl), yoki 7-shakldagidek bajariladi.
6-shakl 7-shakl
Payvandlab ishlanadigan yig‘ma birikma (buyum)ning ish chizmasini bajarishda shu buyumga kiruvchi hamma detallarning chizmalari alohida-alohida chiziladi va buyum chizmasida payvandlash uchun hamda ularga ishlov berish uchun zarur bo‘ladigan o‘lchamlargina ko‘rsatiladi (8-shakl).
8-shakl
2. Kavsharlangan va yelimlangan birikmalar.
Kavsharlash va yelimlash yo‘li bilan hosil qilingan birikmalarda choklar 2s yo‘g‘onlikdagi chiziqlar bilan tasvirlanadi (9-shakl, a,b). Kavsharlangan (9-shakl, a) va yelimlangan (9-shakl, b) choklarning shartli belgilari chiqarish chizig‘ida ko‘rsatiladi. Yopiq chiziq bo‘yicha bajarilgan choklar diametri 3…5 mmli aylana bilan ko‘rsatiladi
(10-shakl). Kavsharlash yo‘li bilan hosil qilingan chokning parametrlari, sirtning g‘adir-budurlik belgilari qo‘yilishi mumkin. Yelimlab hosil qilingan choklarda yelim turi va boshqa parametrlari ko‘rsatilishi mumkin.



9-shakl 10-shakl
3.Parchin choklar.
Parchin choklar bir uchida qalpog‘i bo‘lgan silindrik sterjendan iborat parchin mix (zaklyopka)lar vositasida hosil qilinadi. Parchin mixlar standartlashtirilgan bo‘lib, qalpog‘ining o‘lchami va vazifasiga qarab ular: zich-mustahkam choklar uchun, mustahkam choklar uchun, mustahkam zichmustahkam choklar uchun tayyorlanadi. Parchin mixlarning o‘zaro joylashishiga qarab shaxmat tartibli va parallel choklar bo‘ladi. Biriktiriluvchi listlar uchlarining joylashishiga qarab ustma-ust va uchma-uch choklarga bo‘linadi. Uchma-uch choklarga bir yoki ikki tomonlama tagliklar qo‘yiladi.
Parchin mixlarning ish chizmasini (GOST10299-80) ko‘rsatilgan o‘lchamlarda, ba’zi hollarda sterjenning diametriga nisbatan olingan taxminiy o‘lchamlarda chizish mumkin (11-shakl, a, b, c, d).
Parchin mix diametri parchinlanadigan list qalinligiga muvofiq tanlanadi - d=į+(6…8 mm), į– list qalinligi, parchin mixning uzunligi - L=2į+1,5d. Ikki qatorli, shaxmat tartibli chokning chizmasida (11-shakl) parchin mixga mo‘ljallangan teshik diametri d0=1,1dbo‘lib, parchinlashdan keyin mix diametri d0 ga tenglashib qoladi. Bu chizmadagi barcha parametrlar d0 ga nisbatan taxminiy o‘lchamlarda ko‘rsatilgan.



11-shakl
Parchin mixli choklarning tasvirlanishiga misollar:
1. Yarim yumaloq qalpoqli parchin mix bilan hosil qilingan chok (12-shakl, a).
2. Ichki kovak (teshik) silindrik parchin mix (piston) bilan hosil qilingan chok (12-shakl, b).
3. Yashirin kallakli parchin mix bilan hosil qilingan chok (12-shakl, c)
4. Bir tomoni yarim yashirin, ikkinchi tomoni yashirin kalakli parchin mix bilan hosil qilingan chok (12-shakl, d).
5. Maxsus parchin mix bilan hosil qilingan chok (12-shakl, e, f).
Agar parchin mixlarning faqat joylashishini ko‘rsatish zarur bo‘lsa, u holda
parchin mixlar kallagi o‘rniga kalta qilib, o‘q chiziqlar chiziladi (13-shakl).

11-shakl

Parchin mix belgisida uning diametri, uzunligi va o‘lchamini aniqlovchi standart ko‘rsatiladi. Masalan, Parchin mix 8u2038M3.036 - bu yerda diametri d=8 mm, uzunligi L=20mm, 38guruhdagi D18markali materialdan ishlangan, qalinligi 6mkmli 03 qoplama bajarilgan.

12-shakl
Yig‘ish chizmasida bir xildagi parchin mixli birikma mavjud bo‘lsa, uni shartli tasvirlash mumkin (13-shakl).

13-shakl 14-shakl