Qarshi muhandislik iqtisodiyot

2. Kapillyarli qovushqoqlik o‘lchash vositalari. 
M. P. Volarovichning ma’lumotlariga ko‘ra, qovushoqlikni o‘lchashning 
taxminan 80% i kapillyar asboblar bilan o‘tkazilib, ular nazariy jihatdan eng ko‘p 
ishlab chiqilgan va amalda tadqiq qilingan. 
Kapillyar viskozimetrlar o‘lchash aniqligining yuqoriligi, o‘lchashning katta 
diapazoni va nisbatan soddaligi tufayli keng tarqalgan. Keyingi yillarda texnologik 
jarayonning o‘tishidagi qovushoqlikni avtomatik tarzda nazorat qilish va rostlashga 
mo‘ljallangan kapillayar viskozimetrlar yaratildi. Bu asboblar nisbatan toza va bir 
jinsli suyuqliklar qovushqoqligini nazorat qilishda ishlatiladi. 
Kapillyar viskozimetrlarning ishlash prinsipi 
Puazeyl kapillyar naychasidan 
suyuqlikning oqib chiqish qonuniga asoslangan. Bu qonun quyidagicha
ifodalanadi: 

---

172 
P
l
d
Q






4
, (35.5) 
bu yerda Q — naychadan oqib chiqadigan suyuqlikning hajmiy sarfi, m
3
/s; d — naycha diametri, 
m; μ — suyuqlikiing dinamik qovushoqligi, Pa s; l—naychaning uzunligi, m; ∆Р — naycha uchlaridagi 
bosimlar farqi, Pa. 
Agar Q, d, 
l
kattaliklarning qiymati doimiy bo‘lsa, qovushoqlikni aniqlovchi 
ifoda quyidagi ko‘rinishga keladi: 
μ=K∙∆P . (35.6) 
Shunday qilib, suyuqlik qovushoqligini o‘lchash suyuqlik o‘tadigan 
kapillyar naycha uchlaridagi bosimlar farqini o‘lchashdan iborat. Bu yerda, 
suyuqlikning yumaloq kesimi tirqishlardan oqib chiqishi og‘irlik kuchi bosimi yoki 
tashqi bosim ta’sirida sodir bo‘lishi mumkin. Kapillyar viskozimetrlar ikki katta 
guruhga bo‘linadi: laboratoriya viskozimetrlari va avtomatik ishlaydigan 
viskozimetrlar. Keyingi viskozmetrlarga bosim ostida suyuqlik oqib chiqadigan va 
erkin oqib chiqadigan asboblar kiradi. Suyuqlik erkin oqib chiqadigan asboblar 
o‘z navbatida ikki turga: sath o‘zgaradigan va o‘zgarmaydigan asboblarga 
bo‘linadi. 
35.1-rasmda kapillyar viskozimetr sxemasi keltirilgan. SHesternyali nasos 1 
tahlil qilinayotgan suyuqlikning mutlaqo doimiy miqdorini kapillyar naycha 3 ga 
uzatadi. Kapillyar naychaning kirishi va chiqishidagi bosimlar farqi sezgir 
difmanometr 2 orqali o‘lchanadi. Difmanometrning shkalasi qovushoqlik birligida 
darajalanadi. Kapillyar naychaning diametri d va uzunligi 
l
o‘lchash chegaralari va 
o‘lchanayotgan suyuqlik turiga qarab tanlanadi. O‘zgarmas haroratni ta’minlash 
uchun viskozimetr naychasi odatda, haroratni avtomatik rostlovchi termostatga 
ulanadi. Kapillyar viskozimetrning o‘lchash chegaralari 0,001... 10 Pa s. 
Laboratoriya asboblarida o‘lchash xatoligi ±3...5%. 
35.2-rasmda avtomatik kapillyar viskozimetrning tuzilishi bir oz o‘zgargan 
prinsipial sxemasi keltirilgan. Nazorat qilinayotgan suyuqlik o‘zgarmas sarf bilan 
35.1 – rasm. Kapilyar viskozimetr