Qarshi muhandislik iqtisodiyot

viskozimetr sxemasi. 

---

174 
va issiqlik almashgich 2 orqali silindrik idish 3 ga haydaladi, u yerdan kapillyar 4 
orqali sig‘im 5 ga oqib chiqadi. 
Kapillyar 4 idish 3 ning yon devorida joylashgan bo‘lib, gidravlik kamera 7 
ning yuqorigi membranasi 6 shu idishning tubi bo‘lib xizmat qiladi. Gidravlik 
kamera ostida chiqarish soplosi 9 bilan pnevmatik kamera 8 joylashgan. Havo 
pnevmatik kameraga ma’lum 0,14 MPa bosim bilan doimiy drossel 10 orqali 
beriladi. Asbob aralashtirgichli dvigatel 12 bilan ta’minlangan termostat 11 da 
joylashgan. 
Tekshirilayotgan suyuqlikning qovushoqligi o‘zgarganda uning idish 3 dagi 
sathi o‘zgaradi. Buning natijasida gidravlik kameraning yuqorigi membranasi 
egiladi va u o‘z navbatida qapqoq vazifasini bajaruvchi membrana 6 ni egilishga 
majbur etadi. Natijada soplo 9 ning ochilish yoki yopilish darajasini o‘zgartiradi, 
bu soplo pnevmatik kamera 8 ni atmosfera bilan tutashtirib turadi, bu yerda, 
kamera 8 da havo bosimi o‘zgaradi va bu o‘zgarish o‘lchash asbobi 13 yordamida 
o‘lchanadi. uning shkalasi bevosita kinematik qovushoqlik birliklarida 
darajalangan. 
35.4- rasmda zoldirli pnevmatik viskozimetrning sxemasi keltirilgan. 
Pnevmokamerani atmosfera bilan tutashtiruvchi zoldirli klapanning qo‘llanilishi 
juda yuqori aniqlikda o‘lchashni ta’minlaydi. 
Suyuqlikning qovushoqligini o‘lchashda uning kapillyar 2 li idish 1 dagi 
sath o‘zgaradi. Qovushoqlikning ortishi suyuqlikning gidravlik bosimi hisobiga 
membrana 3 ning pastga egilishiga sabab bo‘ladi. Natijada zoldirli membrana bilan 
biriktirilgan zoldirli klapan 4 havo bilan to‘ldirilgan pnevmokamera 5 ning 
yuqorigi qismidagi konussimon teshikni berkitadi. Havo pnevmokameraga 
35.4 – rasm
. 
Zoldirli pnevmatik viskozimetrning sxemasi. 

---

175 
magistral havo yo‘lidan doimiy drossel 7 yordamida 0,14 mPa bosimda beriladi. 
Bosim suyuqlik sathin balandligining o‘zgarishiga mutanosib ravishda ortadi, 
bunga prujina 12 ning siljishi natijasida erishiladi. Qovushoqlik kamayganda
zoldirli klapan ko‘tariladi va havo teshik 8 orqali atmosferaga chiqib ketadi. 
Kapillyar 2 dan oqib chiqadigan suyuqlik sig‘im 9 ga tushadi, u yerdan 
shesternyali nasos 10 yordamida so‘rib olinadi, nasosni reduktorli sinxron dvigatel 
11 harakatga keltiradi. Nasos tekshirilayotgan suyuqlikni termostat orqali so‘rib 
oladi (chizmada ko‘rsatilmagan). Ikkilamchi asbob 6 sifatida o‘ziyozar PV4-E yoki 
manometrdan foydalanilgan bo‘lib, ularning shkalalari qovushoqlik birliklarida 
darajalangan bo‘ladi. 
O‘lchash chegaralari (212—938)∙10
3
Pa∙s ni, nisbiy keltirilgan xatolik ±2% 
ni tashkil qiladi. 
35.5- 
rasmda 
halqali 
viskozimetrning 
prinsipial 
sxemasi 
keltirilgan. 
Xalqasimon kamera 3 prizma 
2 
ning 
tayanch 
oyoqlari 
yordamida 
o‘z 
geometrik 
markaziga 
osib 
qo‘yilgan. 
Halqaning pastki qismiga yuk 
4 
mahkamlab 
qo‘yilgan. 
Suyuqlik 
termostat 
orqali 
halqasimon kamera 3 ga so‘rib 
olinadi va kapillyar naycha 5 
dan idish 6 ga oqib chiqadi. 
Suyuqlikning 
qovushoqligi 
o‘zgarganda 
aylantiruvchi 
moment hosil bo‘ladi, uning ta’sirida halqasimon kamera strelkasi bilan tayanch 
nuqta 
atrofida 
aylanishga 
teskari 
ta’sir 
etuvchi 
moment 
bilan 
muvozanatlashmagunga qadar buriladi. Shkala 1 bevosita qovushoqlik birliklarida 
darajalangan. Qovushoqlikni o‘lchash chegaralarini yuk 4 og‘irligini oshirish yoki 
kamaytirish yo‘li bilan o‘zgartirish mumkin. Asbobning maksimal xatoligi tajriba 
yo‘li bilan aniqlangan bo‘lib, ±1,5%ni tashkil qiladi, xalqaning maksimal burilish 
burchagi 60°, o‘lchash chegarasi esa 20 mPa∙s. 
Ichi kovak halqada suyuqlik sathning o‘zgarishi quyidagi aylantiruvchi 
momentni hosil qiladi: 
M
ayl
=
H∙j∙S∙R
. (35.7) 
Buning ta’sirida halqa soat strelkasi harakati yo‘nalishida buriladi. 
Halqaning burilishi teskari ta’sir etuvchi momentni yuzaga keltiradi: 
35.5 – rasm. Halqali viskozimetrning sxemasi

---

176 
M
tes
=F∙b∙sin
a
. (35.8) 
Momentlar teng bo‘lganida. ichi kovak halqa yangi muvozanat vaziyatida 
to‘xtaydi: 
M
ayl
=М
tes
(35.9) 
yoki 
H∙j∙S∙R=F
∙
b
∙sin
a,
bu yerda Н — suyuqlik sath; j — suyuqlikning solishtirma og‘irligi; S — halqa yarim qismlari 
o‘rtasidagi to‘siqning yuzi; R — halqaning o‘rtacha radiusi; Ғ — yukning og‘irlik kuchi; b — tizimi 
og‘irlik markazining tayanch nuktasigacha masofasi; а — halqaning burilish burchagi.
Ayni halqa uchunҒ, b, S, R kattaliklar o‘zgarmas, shuning uchun 
H∙j=K∙
sin
a
, (35.10) 
bu yerda 
K=F∙b/S∙R. 
(35.10) tenglama asbobning statik tavsifini ifodalaydi va idishdagi suyuqlik 
sathi bir xil bo‘lganida uning og‘irligi halqa burilish burchagining sinusiga 
mutanosib va faqat qovushoqlikka bog‘liqligini bildiradi. Viskozimetr shkalasining 
notekisligini maxsus lekalo yordamida bartaraf etish mumkin. 
Doimiy sathli viskozimetrning ishlashi sathni belgilangan balandlikda saqlab 
turish prinsipiga asoslangan. O‘zgaruvchan sathli asboblardan farqli ravishda bu 
yerda suyuqlik sarfining qat’iy bir doimiylikda bo‘lishi shart emas. 
35.6- 
rasmda 
doimiy 
sathli 
viskozimetrning 
sxemasi 
keltirilgan. 
Silindrik idish 1 ga elastik biriktiruvchi 2 
yordamida, masalan, uchi 90°ga bukilgan 
kapillyar 
3 
mahkamlangan 
bo‘ladi. 
Kapillyar induktorli datchik 5 ning qisqa 
tutashtirilgan chulg‘ami (ekrani) 4 bilan 
bikr qilib birlashtirilgan. Datchik induktiv 
chulg‘ami 6 bo‘lgan P-simon sterjendan 
iborat. 
Suyuqlik yig‘gich idishdan nasos 
yordamida idish 1 ga uzatiladi va 
kapillyar 
3 
orqali 
oqib 
chiqadi. 
Kapillardan chiqadigan suyuqlikning sathi 
oqib chiqayotgan suyuqlikning sarfiga 
bog‘liq bo‘lgan reaktiv kuch hosil qiladi. 
Bu kuch kapillyar 3 ning erkin uchini 
siljishga majbur qiladi.
35.6 – rasm
.