Qarshi muhandislik iqtisodiyot

34-MAVZU.GIDROSTATIK VA VRADIOIZOTOPLI ZICHLIK 
O‘LCHASH VOSITALARI.
Reja 
1.
Gidrostatik zichlik o‘lchash vositalari. 
2.
Radioizotopli zichlik o‘lchash vositalari. 
1.Gidrostatik zichlik o‘lchash vositalari. 
Gidrostatik zichlik o‘lchagichlar 
o‘zgarmas balandlikdagi suyuqlik 
ustunining bosimini o‘lchashga asoslangan. 
Gidrostatik zichlik o‘lchagichlar keng tarqalgan, chunki bu asboblar sodda 
tuzilgan 
va 
tahlil 
qilinayotgan 
suyuqlikka 
o‘rnatiladigan 
datchiklarda 
harakatlanadigan qismlar yuq Ularning ishlash prinsipi quyidagicha. Suyuqlik 
sirtiga nisbatan Н chuqurlikdagi Р bosim quyidagicha ifodalanadi: 
P=ρ∙g∙H
,
(34.1)
6v yerda 

 — suyuqlikning zichligi, kg/m
3
; g —og‘irlik kuchining tezlanishi, m/s
2
. 
Suyuqlik ustunining balandligi Н o‘zgarmas bo‘lsa, bosim 

suyuqlik 
zichligining o‘lchovi bo‘ladi. Gidrostatik zichlik o‘lchagichlarda suyuqlik 
ustunining bosimi, odatda, suyuqlik orasidan inert gaz (havo) ni uzluksiz haydab 
o‘lchab turiladi. Bu gaz (havo) ning bosimi suyuqlik ustuni bosimiga mutanosib 
bo‘ladi. Suyuqlik ustunining bosimini bu usulda o‘lchash (pezometrik zichlik 
o‘lchagichlar)ko‘rsatishlarni masofaga uzatish imkoniyatini beradi. Haydaladigan 
inert gaz suyuqlik xususiyatlariga ko‘ra tanlanadi. Haydaladigan gaz sarfi katta 
bo‘lmay, doimiy bo‘lishi shart, chunki sarfning o‘zgarib turishi o‘lchashda 
qo‘shimcha xatoliklarga olib kelishi mumkin. 
Odatda, suyuqlikning turli balandlikdagi ikkita ustunidagi bosimlar farqi 
o‘lchanadi (differensial usul). Bu esa o‘lchanayotgan zichlikning aniqligiga ta’sir 
ko‘rsatadigan sath o‘zgarishlarini yo‘qotadi, (16.1) ifodadan 
P
1
-P
2
=(H
1
-H
2
)∙ρ∙g yoki ∆P=∆H∙ρ∙g , (34.2) 
bu yerda Р
1
va Р
2
— suyuqlik ustunlarining bssimi, Pa; Н
1
va Н
2
— suyuqlik 
ustunlari sathi, m. 
Havo (inert gaz) uzluksiz haydaladigan pezometrik differensial ikki 
suyuqlikli zichlik o‘lchagichda (34.1- rasm) tekshirilayotgan suyuqlik idish 1 dan 
uzluksiz oqib o‘tadi, bu idishda suyuqlik sathi doimiy saqlanadi. Doimiy sathli 
idish 2 ma’lum zichlikli etalon suyuqlik bilan to‘ldirilgan bo‘ladi. Inert gaz naycha 
3 orqali tekshirilayotgan suyuqlik qatlami orqali o‘tadi va asbobdan chiqib ketadi. 

---

167 
Xuddi shu inert gaz naycha 4 orqali etalon suyuqlik qatlamidan o‘tadi, keyin 
qo‘shimcha naycha 5 orqali tekshirilayotgan suyuqlikning ma’lum qatlamidan 
o‘tib asbobdan chiqadi.
Pezometrik naychalarning chuqurligi va etalon suyuqlikning zichligi ma’lum 
bo‘lsa, differensial manometr 6 ning ko‘rsatishi tekshirilayotgan suyuqlik 
zichligining o‘lchovi bo‘ladi. 
(34.2) ifodaga muvofiq difmanometrning ko‘rsatishi quyidagicha bo‘ladi: 
∆P=h
1
∙ρ∙g-(h
2
ρ+h
0
ρ
0
)g=(hρ-h
0
ρ
0
)g.
(34.3) 
Etalon suyuqlikning zichligi tekshirilayotgan suyuqlikning zichligiga yaqin 
qilib tanlanadi. U holda h
0
= h bo‘lsa, bosimlar farqi ∆Р = 0. Unda tekshirilayotgan 
suyuqlikning zichligi minimal. bo‘ladi. Agar tekshirilayotgan suyuqlikning zichligi 
maksimal bo‘lsa, bosimlar farqi maksimal qiymatga ega bo‘ladi. 
Asbobda etalon suyuqlikli idish 2 tekshirilayotgan suyuqlikli idish 1 dan 
yuqoriroqda joylashgan. Etalon va tekshirilayotgan suyuqlikning harorat 
koeffitsiyenti bir xil bo‘lib, ularning harorati teng bo‘lsa, harorat kompensatsiyasi 
avtomatik ravishda ta’minlanadi. 
Gidrostatik zichlik o‘lchagichlar sanoatda 900...1800 kg/m
3
o‘lchash 
chegarasiga mo‘ljallab chiqariladi. Bu asboblarning asosiy xatoligi ±4%. 
Silfonli, tenzometrik, ximotron va boshqa zichlik o‘zgartkichlari gidrostatik 
zichlik o‘lchagichlarning turlaridir. 
34.1 – rasm
.