Qarshi muhandislik iqtisodiyot

18.1-rasm. Bosimni o‘lchash
uchun o‘lchash komplekti sxemasi. 
Misol sifatida 18.1-rasmda bosim o‘lchash komplektining sxemasi keltirilgan. 
R bosim o‘zgarganda membrana 1 (sezgir element) egiladi, bunda uning 
markazining siljishi X statik xarakteristika X = f(P) ga mos ravishda bosim bilan 

---

92 
bir qiymatli bog‘langan bo‘ladi. Agar bunday asbob faqat ko‘rsatuvchigina bo‘lsa 
edi, unda bosimni aniqlash uchun strelkani membrana markazi bilan kinematik 
aloqa yordamida ulash yetarli bulardi. Bosimni masofadan o‘lchashda mexanik 
kattalikni — X siljishni, uni aloqa liniyasi 4 bo‘yicha ikkilamchi asbob 5 ga 
uzatish uchun, proporsional elektr signalga o‘zgartish zarurati tug‘iladi. Bu 
o‘zgartishni birlamchi asbob 3 ning oraliq o‘zgartkichi 2 yordamida bajariladi. 
Chiziqli siljishni unifikatsiyalangan chiqish signaliga o‘zgartish uchun 
differensial-transformatorli va magnit kompensatsiyali o‘zgartkichlar keng 
qo‘llana boshlandi. Burchak siljishlarni o‘zgartish uchun ferrodinamik va 
chastotali, kuchlarni o‘zgartish uchun kuchli kompensatsiyali (elektr va pnevmatik) 
o‘zgartkichlar qulay. Uzgartkich turi o‘zgartirilayotgan signalning ko‘rinishi va 
aloqa liniyasi bo‘yicha uzatiladigan signalning berilgan ko‘rinishiga bog‘liq (tok, 
kuchlanish, bosim va h.). 
Zamonaviy o‘zgartknchlar va asboblarning muhim xususiyati ularning 
chiqarish signallarining unifikatsiyalanganidir. Bu o‘lchov vositalari o‘zaro 
almashinuvchanlikni, markazlashtirilgan nazorat qilishni ta’minlaydi va ikkilamchi 
asboblar nomenklaturasini qisqartishga imkon beradi. 
Uzgarmas tokning unifikatsiyalangan chiqarish signaliga ega bo‘lgan 
o‘zgartkichlar eng istiqbollidir. Shu bilan birga o‘zgarmas tok kuchlanishining 
chiqish signaliga, chastotali elektr chiqish signaliga ega bo‘lgan o‘zgartkichlar ham 
qo‘llaniladi. Uzgaruvchi tokning chiqish signaliga ega bo‘lgan o‘zgartkichlar keng 
qo‘llanayapti. Bunday signal yo o‘zaro induksiyaning o‘zgarishi ko‘rinishida yoki 
o‘zgaruvchan tok kuchlanishining o‘zgarishi ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. 
Ximiya sanoatida unifikasiyalangan pnevmatik chiqish signaliga ega bo‘lgan 
o‘zgartkichlardan foydalaniladi. Pnevmatik chiqish signallari o‘zgarishining ish 
diapazoni ta’minlash bosimining nominal qiymati 140 kPa bo‘lganda 20–100 kPa 
chegarasida bo‘ladi. 
Normalashtiruvchi o‘zgartkich tabiiy chiqish signalini unifikatsiyalangan 
signalga o‘zgartiradi. Normalashtiruvchi o‘zgartkich alohida mustaqil qurilmadan 
iborat. 
DAS 
sistemasida 
o‘zaro 
almashinuvchan 
pnevmatik 
va 
elektr 
o‘zgartkichlarning blok tipidagi unifikatsiyalangan qatori ishlab chiqilgan. 
Shunday turdagi o‘zgartkichlar katta sondagi turli o‘lchanayotgan parametrlarni 
nisbatan soddalik va yetarli aniqlik bilan bitta chiqarish kattaligiga — kuchga 
o‘zgartiradi.
Unifikatsiyalangan o‘zgartkichlarning aniqlik klassi 0,6; 1,0 va faqat ba’zilari 
uchungina 1,6; 2,5.