174
va issiqlik almashgich 2 orqali silindrik idish 3 ga haydaladi, u yerdan kapillyar 4
orqali sig‘im 5 ga oqib chiqadi.
Kapillyar 4 idish 3 ning yon devorida joylashgan bo‘lib, gidravlik kamera 7
ning yuqorigi membranasi 6 shu idishning tubi bo‘lib xizmat qiladi.
Gidravlik
kamera ostida chiqarish soplosi 9 bilan pnevmatik kamera 8 joylashgan. Havo
pnevmatik kameraga ma’lum 0,14 MPa bosim bilan doimiy drossel 10 orqali
beriladi. Asbob aralashtirgichli dvigatel 12 bilan ta’minlangan termostat 11 da
joylashgan.
Tekshirilayotgan suyuqlikning qovushoqligi o‘zgarganda uning idish 3 dagi
sathi o‘zgaradi. Buning natijasida gidravlik kameraning yuqorigi membranasi
egiladi va u o‘z navbatida qapqoq vazifasini bajaruvchi membrana 6 ni egilishga
majbur etadi. Natijada soplo 9 ning ochilish yoki yopilish darajasini o‘zgartiradi,
bu soplo pnevmatik kamera 8 ni atmosfera
bilan tutashtirib turadi, bu yerda,
kamera 8 da havo bosimi o‘zgaradi va bu o‘zgarish o‘lchash asbobi 13 yordamida
o‘lchanadi. uning shkalasi bevosita kinematik qovushoqlik birliklarida
darajalangan.
35.4- rasmda zoldirli pnevmatik viskozimetrning sxemasi keltirilgan.
Pnevmokamerani atmosfera bilan tutashtiruvchi zoldirli klapanning qo‘llanilishi
juda yuqori aniqlikda o‘lchashni ta’minlaydi.
Suyuqlikning qovushoqligini o‘lchashda uning kapillyar 2 li idish 1 dagi
sath o‘zgaradi. Qovushoqlikning ortishi suyuqlikning gidravlik bosimi hisobiga
membrana 3 ning pastga egilishiga sabab bo‘ladi. Natijada zoldirli membrana
bilan
biriktirilgan zoldirli klapan 4 havo bilan to‘ldirilgan pnevmokamera 5 ning
yuqorigi qismidagi konussimon teshikni berkitadi.
Havo pnevmokameraga
35.4 – rasm
.
Zoldirli pnevmatik viskozimetrning sxemasi.
175
magistral havo yo‘lidan doimiy drossel 7 yordamida 0,14 mPa bosimda beriladi.
Bosim suyuqlik sathin balandligining o‘zgarishiga mutanosib ravishda ortadi,
bunga prujina 12 ning siljishi natijasida erishiladi. Qovushoqlik kamayganda
zoldirli klapan ko‘tariladi va havo teshik 8 orqali atmosferaga chiqib ketadi.
Kapillyar 2 dan oqib chiqadigan suyuqlik sig‘im 9 ga tushadi,
u yerdan
shesternyali nasos 10 yordamida so‘rib olinadi, nasosni reduktorli sinxron dvigatel
11 harakatga keltiradi. Nasos tekshirilayotgan suyuqlikni termostat orqali so‘rib
oladi (chizmada ko‘rsatilmagan). Ikkilamchi asbob 6 sifatida o‘ziyozar PV4-E yoki
manometrdan foydalanilgan bo‘lib, ularning shkalalari qovushoqlik birliklarida
darajalangan bo‘ladi.
O‘lchash chegaralari (212—938)∙10
3
Pa∙s ni, nisbiy keltirilgan xatolik ±2%
ni tashkil qiladi.
35.5-
rasmda
halqali
viskozimetrning
prinsipial
sxemasi
keltirilgan.
Xalqasimon kamera 3 prizma
2
ning
tayanch
oyoqlari
yordamida
o‘z
geometrik
markaziga
osib
qo‘yilgan.
Halqaning pastki qismiga yuk
4
mahkamlab
qo‘yilgan.
Suyuqlik
termostat
orqali
halqasimon kamera 3 ga so‘rib
olinadi va kapillyar naycha 5
dan idish 6 ga oqib chiqadi.
Suyuqlikning
qovushoqligi
o‘zgarganda
aylantiruvchi
moment hosil bo‘ladi, uning ta’sirida halqasimon kamera
strelkasi bilan tayanch
nuqta
atrofida
aylanishga
teskari
ta’sir
etuvchi
moment
bilan
muvozanatlashmagunga qadar buriladi. Shkala 1 bevosita qovushoqlik birliklarida
darajalangan. Qovushoqlikni o‘lchash chegaralarini yuk 4 og‘irligini oshirish yoki
kamaytirish yo‘li bilan o‘zgartirish mumkin. Asbobning maksimal xatoligi tajriba
yo‘li bilan aniqlangan bo‘lib, ±1,5%ni tashkil qiladi, xalqaning maksimal burilish
burchagi 60°, o‘lchash chegarasi esa 20 mPa∙s.
Ichi kovak halqada suyuqlik sathning o‘zgarishi quyidagi aylantiruvchi
momentni hosil qiladi:
M
ayl
=
H∙j∙S∙R
. (35.7)
Buning ta’sirida halqa soat strelkasi harakati yo‘nalishida buriladi.
Halqaning burilishi teskari ta’sir etuvchi momentni yuzaga keltiradi:
35.5 – rasm. Halqali viskozimetrning sxemasi
176
M
tes
=F∙b∙sin
a
. (35.8)
Momentlar teng bo‘lganida. ichi kovak halqa
yangi muvozanat vaziyatida
to‘xtaydi:
M
ayl
=М
tes
(35.9)
yoki
H∙j∙S∙R=F
∙
b
∙sin
a,
bu yerda Н — suyuqlik sath; j — suyuqlikning solishtirma og‘irligi; S — halqa yarim qismlari
o‘rtasidagi to‘siqning yuzi; R — halqaning o‘rtacha radiusi; Ғ — yukning og‘irlik kuchi; b — tizimi
og‘irlik markazining tayanch nuktasigacha masofasi; а — halqaning burilish burchagi.
Ayni halqa uchunҒ, b, S, R kattaliklar o‘zgarmas, shuning uchun
H∙j=K∙
sin
a
, (35.10)
bu yerda
K=F∙b/S∙R.
(35.10) tenglama asbobning statik tavsifini ifodalaydi va idishdagi suyuqlik
sathi bir xil bo‘lganida uning og‘irligi halqa burilish
burchagining sinusiga
mutanosib va faqat qovushoqlikka bog‘liqligini bildiradi. Viskozimetr shkalasining
notekisligini maxsus lekalo yordamida bartaraf etish mumkin.
Doimiy sathli viskozimetrning ishlashi sathni belgilangan balandlikda saqlab
turish prinsipiga asoslangan. O‘zgaruvchan sathli asboblardan farqli ravishda bu
yerda suyuqlik sarfining qat’iy bir doimiylikda bo‘lishi shart emas.
35.6-
rasmda
doimiy
sathli
viskozimetrning
sxemasi
keltirilgan.
Silindrik idish 1 ga elastik biriktiruvchi 2
yordamida, masalan, uchi 90°ga bukilgan
kapillyar
3
mahkamlangan
bo‘ladi.
Kapillyar induktorli datchik 5 ning qisqa
tutashtirilgan chulg‘ami (ekrani) 4 bilan
bikr qilib birlashtirilgan. Datchik induktiv
chulg‘ami 6 bo‘lgan P-simon sterjendan
iborat.
Suyuqlik yig‘gich idishdan nasos
yordamida idish 1
ga uzatiladi va
kapillyar
3
orqali
oqib
chiqadi.
Kapillardan chiqadigan suyuqlikning sathi
oqib chiqayotgan suyuqlikning sarfiga
bog‘liq bo‘lgan reaktiv kuch hosil qiladi.
Bu kuch kapillyar 3 ning erkin uchini
siljishga majbur qiladi.
35.6 – rasm
.
Do'stlaringiz bilan baham: 
