Qarshi muhandislik iqtisodiyot

VOSITALARI. 
Reja 
1.
Zoldirli qovushqoqlik o‘lchash vositalari.
2.
Rotatsion qovushqoqlik o‘lchash vositalari. 
1.Zoldirli qovushqoqlik o‘lchash vositalari.
 
Zoldirli viskozimetrlar suyuqliklarning qovushoqligini o‘lchashda keng 
ishlatiladi. 
Qovushoqlikni erkin tushuvchi jism usuli bilan o‘lchash Stoks konuniga 
asoslangan. 
Bu konunga muvofiq erkin tushuvchi jismning suyuqlikdagi tezligi 
shu suyuqlik qovushokligi bilan bog‘langan, bu bog‘lanish quyidagicha 
ifodalanadi: 
v
r
g
K
2
2
1
)
(







(36.1) 
bu yerda, 
1

va
2

, — erkin tushuvchi jism (zoldir) materialining va suyuqlikning zichliklari, 
kg/m
3
; g— og‘irlik kuchining tezlannshi, m/s
2
; r — zoldirning radiusi, m; 
v
— zoldirning bir meyorda 
tushish tezligi, m/s; К—qabul qilingan o‘lchovga bog‘liq bo‘lgan sonli doimiy koeffitsiyent. 
Stoks qonuni bir jinsli suyuqlikning mutlaqo sferik zoldirga nisbatan laminar 
harakatida ishlatilishi mumkin. (36.1) ifodadan ma’lumki, tekshirilayotgan 
suyuqlikning kovushoqligini o‘lchash suyuqlikdagi zoldirning tushish tezligini 
yoki zoldirning belgilangan masofadan o‘tish vaqtini o‘lchashdan iborat. 
Qovushoqlikning zoldir tushish vaqtiga bog‘liqligi quyidagicha ifodalanadi: 
Μ
=K∙τ (36.2) 
bu yerda К — asbob doimiysi, Pa; τ — zoldirning belgilangan masofadan o‘tish vaqti, s. 
Qovushoqlikni zoldirning erkin tushish vaqti bo‘yicha aniqlaydigan avtomat 
qurilmaning prinsipial sxemasi 36.1- rasmda ko‘rsatilgan.

---

179 
Suyuqlik oqimi zoldir 1 ni boshlang‘ich holatga shesternyali nasos 2 
yordamida ko‘taradi. Bu shesternyali nasos elektr dvigatel 3 ga ega. Zoldirni 
ko‘tarish bilan birga nasos suyuqlikdan namuna olib, uni sinaydi. Zoldir
yuqorigi cheklovchi to‘rga yetgach, nasos to‘xtaydi, zoldir harakatsiz muhitda 
erkin pastga tushadi. Induksion g‘altaklar 7 orqali zoldirning belgilangan yo‘l
l
dan 
o‘tish 
vaqti 
hisoblanadi. 
Zoldirning 
induksion 
g‘altaklardan 
o‘tishida 
nomuvozanatlik signallari hosil bo‘ladi va bu signal elektron kuchaytirgich 6 orqali 
kuchaytiriladi. Shesternyali nasosning avtomatik ravishda ulanishi va vaqtning
hisoblanishi rele bloki 4 va o‘lchash asbobi 5 yordamida bajariladi. 
Asbobning o‘lchash chegaralari induksion g‘altaklar orasidagi masofa l va 
zoldir diametrining o‘zgarishi bilan tanlanadi. Bunday asboblarda 100 Pa∙s 
chegaradagi suyuqlik qovushoqligini o‘lchash mumkin. Asboblarning o‘lchash 
aniqligi ±2%.