Qarshi muhandislik iqtisodiyot

SATH O‘LCHASH VOSITALARI. 
Reja 
1.
Qalqovichli sath o‘lchash vositalari. 
2.
Buyekli sath o‘lchash vositalari. 
1. Qalqovichli sath o‘lchash vositalari. 
Bu asboblar bilan idishdagi suyuqlik 
sathi o‘lchanadi. Asbobning sezgir elementi 
— qalqovich suyuqlik sirtida qalqib turadi 
(25.1-rasmda) va suyuqlik sathi baland-
ligidagi o‘rni unga ta’sir qiladigan kuchlar 
muvozanatiga bog‘liq bo‘ladi. Arximed 
qonuniga muvofiq, qalqovich og‘irligi uning 
suyuqlikka 
botgan 
hajmidagi 
suyuqlik 
og‘irligiga teng bo‘ladi. Undan tashqari, 
qalqovichni o‘rab olgan suyuqlik ustidagi 
muhit havo bo‘lmay, zichligi 
р
0
ga teng 
bo‘lgan modda bo‘lsa, unda qalqovich 
hajmidagi 
bu 
modda 
og‘irligi 
ham 
qalqovichni pastga bosadi, uning suyuqlikka 
botishini oshiradi. Bu ikki kuchga qarshi yo‘nalgan, qalqovichni yuqoriga 
ko‘taradigan kuch F ni quyidagicha hisoblash mumkin: 






x
dx
x
S
g
V
g
x
F
0
0
0
)
(
)
(
)
(



(25.1) 
bu yerda, р
0
— suyuqlik ustidagi muhit zichligi; g — og‘irlik kuchi tezlanishi; V — qalqovichning 
hajmi; р — qalqovich botib turgan suyuqlik zichligi; х — qalqovich botgan qismning balandligi; S — 
qalqovichning ko‘ndalang kesim yuzi. 
Agar qalqovichning ko‘ndalang kesimi S balandligi h bo‘yicha o‘zgarmas 
bo‘lsa, 
x
S
g
g
S
F






)
(
0
0



(25.2) 
Suyuqlik ustidagi muhit gaz yoki havo bo‘lsa. 
р
0
= 0, у holda 
dx
x
S
g
F
x
)
(
0




(25.3) 
Qalqovichning ko‘ndalang kesimi o‘zgarmas bo‘lsa 
x
S
g
F





(25.4) 
x 
F 
1 
 ρ
0 
 d
x 
 h
 
25.1 – rasm. Qalqovich